CCF20090331000h

Saussure uważał, że semioloaia, ogólniejsza~od językoznawstwa, "powinna stanowI?(fczęśZ~psych.oIoqii społecznej.

W tym wszystkim jednak najbardziej znaczący jest fakt, że chociaż semiotyka logiczna Peirce'a i oparta, na badaniach lingwistycznych semiologia de Saussure'a powstały, jako teorie naukowe, całkowicie niezależnie, zrodziły się przecież niemal w tym samym czasie. Peirce zył w latach 1874 - 1914, de Saussure w latach 1857- 1913. Narzuca sie konieczność porównania obydwu

——Zacznijmy od serii cytatów. Jak pamiętamy, de Saussure napisał: ..jZnak językowy łączy nie rzecz i nazwę, ale pojęcie i obraz akustyczny"³. „Proponujemy zachowanie wyrazu z n a k (sianej dla óźnacżania całości i zastąpienie wyrazu pojęć y*,. ięb b r iTz a ku sty cz n y odpowiednio przez element znacz JLJL> (signifie) i ^element ęTTalfzą cy T^ionifiant)^'⁴. Określenie de, Saussure'a nie jest definicją logiczną znaku: mówiąc o jego bu-dowifer-nie mówi nic o funkcji. Tu trzeba sięgnąć do koncepeji. Peiręelai_,,Znak lub reprezentamen jest czymś, co dla kogoś zastępuje coś innego pod .pewnym względem lub ze względu-ma pewną włas_ność"⁵.

rie znaku nie jest odniesieniem do desygp^Ji^istnieją ;naki bez_rejfęręĄCiCj<V^redług Peirce^ T^n^^e^mznaku jest inny znaJę, na który go można przełożyć"⁶. Według cle Saussure'a znaczenie znaku to po prostu pojęcie; jako składnik znaku jest faktem wewnątrzjężykowym. De Saussure interesuje się przede,, wszystkim; wartośei^nakg^--    4

...wyraz może być wymieniony na coś niepodobnego: wyobrażenie [por. definicję znaku Peirce'a jako czegoś, co zastępuje coś innego — Z. M.]_; poza tym może być porównany z inną rzeczą tego samego rodzaju: z drugim wyrazem. Wartości jego nie da się więc ustalić, gdy ograniczymy się do stwierdzenia, że może oń być „wymieniony" na takie czy inne pojęcie, czyli że ma takie czy inne znaczenie; trzeba ponadto porównać go z wartościami podobnymi, z innymi wyrazami stojącymi w opozycji względem niego. Zawartość jego jest prawdziwie określona za pomocą tego, co istnieje poza nim. Stanowiąc część systemu, wyraz przybiera nie tylko znaczenie, lecz także i przede wszystkim wartość, a to już zupełnie co innego⁷.

Lingwista w ogóle jest skłonny sprowadzać znaczenie słowa do jego wartości systemowej: „.„pojęcie-nie-ma-w sobie nic PJ>; czątkowego_rjże] jest niczym innym jak tylko wartością określoną

i»- -    -

przez swe związki z innymi wartościami"⁸. Ta definicja znaczenia miała doniosłe konsekwencje dla rozwoju strukturalizmu i semiotyki, przede wszystkim dzięki swej „immanentnej" intencji.

Znak językowy jest arbitralny.: związek miedzy znaczącym i znaczonym nie ma motywacji wewnętrznej, opiera się na nawy-kiTipołecznym, a nie na więzi naturalnej. De Saussure me prze'-^rnwądza klasyfikacji znaków, chociaż mówi o czymś takim, jak „znaki całkowicie przyrodzone" (na przykład pantomima); wy-różnią także klasę symboli. „Cecha symbolu jest to, że nie jest nn niody całkowicie dowolny; nie jest pusty; istnieje w nim zawsze zaczątek więzi naturalnej między elementem znaczącym i znaczonym. Symbol sprawiedliwości — waga — nie może być zastąpiony czymkolwiek innym, na przykład wozem"⁹. Symbole nie wchodzą w zakres projektowanej przez de Saussure’a semio-logiń Głównym jej przedmiotem pozostanie „ogół systemów opar-tych na dowolności znaku"¹⁰. Drugą cechą znaku jest (jego linear-nośc\ związana z czasową rozciągłością wypowiedzenia czy przestrzenną rozciągłością zapisuj

łfZnak językowy ma charakter dysl^etjnyNastępcy dp Saussu-re'a zwrócili uwagę, że w. języku naturalnym mamy do czynienia z podwójną artykulacją¹¹. Każda wypowiedź (znak)~daje się ubz-czTonkowac na ciąg jednostek mających kształt foniczny i- znaczenie fmonemów). Z kolei każda z tych znaczących jednostek sk,łą-da~się z elementarnych T^yśkfet^cij_czastek -^.ionemów. które nigjposiadając znacżehia,~służa do konstruowania całości wvższ.e-_flO_rzędtt, Wybór fonemów, w systemie języka uporządkowanych w opozycje (np. dźwięczne—bezdźwięczne), prowadzi do różnico-wania znaczeń w jednostkach wyższego poziomu. Znak językowy nie posiada znaczenia pozą systemem. Podwójna artykulacja przysługuje tylko językowi, Semiofyka' która chciałaby badać inne typy działalności ludzkiej jako systemy znaków, musi zacząć od wyróżnienia w nich najmniejszych cząstek dyskretnych i elementarnych całości znaczących oraz reguł ich kombinacji w uporządkowane sekwencje znaków — teksty.

Istnieją pewne różnice między teorią Peirce'a a de Saussure'a. Lingwista nie mówi o obiekcie, do którego odnosi sie znak. Stosunek jego elementów jest dwuczłonowy: to^ co znaczone (pojęcie); nie istnieje niezależnie od elementu znaczącego, jest efektem

239