DSC01023

■

Saussure uważał, żg semiołogia, ogólniejsza^od językoznawstwa, powinna stanowić część psychologii społecznej.

W tym wszystkim jednak najbardziej znaczący jest fakt, że chociaż semiotyka logiczna Peirce’a 1 oparta na badaniach lingwistycznych semiologia de Saussure'a powstały, jako teorie naukowe, całkowicie niezależnie, zrodziły się przecież niemal w tym samym czasie. Peirce żył w latach 1874 ₅ 1914, de Saussure w latach 1857 • 1913. Narzuca się konieczność porównania obydwu teorii⁹.

Zacznijmy od serii cytatów. Jak pamiętamy, de Saussure napisał: „Znak językowy łączy nie rzecz i nazwę, ale pojęcie i obraz akustyczny"⁹. „Proponujemy zachowanie wyrazu znak (signe) dla oznaczania całości i zastąpienie wyrazu pojęcie I obraz akustyczny odpowiednio przez element znaczony (signiflć) i element znaczący (signifiant)"⁴. Określenie de Saussure'a nie jest definicją logiczną znaku: mówiąc o jego budowle, nie mówi nic o funkcji. Tu trzeba sięgnąć do koncepcji Peirce'a: „Znak lub reprezentamen jest czymś, co dla kogoś zastępuje coś innego pod pewnym względem lub ze względu na pewną własność"⁴.

Znaczenie znaku nie jest odniesieniem do desygnatu: istnieją znaki bez referencji. Według Peirce'a „znaczeniem znaku jest inny znak, na który go można przełożyć"⁹. Według de Saussure'a znaczenie znaku to po prostu pojęciej jako składnik znaku jest faktem wewnątrzjęzykowym. De Saussure interesuje się przede wszystkim wartością znaku:

-wyraz mota być wymieniony na coś niepodobnego: wyobrażenie [por. definicję znaku Pelrce'a Jako czegoś, co zastępuje coś Innego — Z. M]» poza tym może być porównany z inną rzeczą tego samego rodzaju: z drugim wyrazem. Wartości Jego nie da się więc ustalić, gdy ograniczymy się do stwierdzenia, ta może on być „wymieniony" na takie czy inne pojęcie, czyli te ma takie czy Inne znaczenie i trzeba ponadto porównać go z wartościami podobnymi, z innymi wyrazami stojącymi w opozycji względem niego. Zawartość Jego Jest prawdziwie określona za pomocą tego, co istnieje poza nim. Stanowiąc część systemu, wyraz przybiera nie tylko znaczenie, lecz także i przede wszystkim wartość, a to Już zupełnie co innego⁷.

Lingwista w ogóle jest skłonny sprowadzać znaczenie słowa do jego wartości systemowej: „—pojęcie nie ma w sobie nic początkowego, [że] jest niczym innym jak tylko wartością określoną przez swe związki z innymi wartościami"⁸; Ta definicja znaczenia miała doniosłe konsekwencje dla rozwoju strukturalizmu i semiotyki, przede wszystkim dzięki swej „immanentnej” intencji.

[Znak^jgzykowy jest arbłtralnyj-związftk- między- znaczącym i znaczonym nie *^^mQV^anji-we¥męti niej; opiera niq~ntr-nawy ku społecznym, a nie na więzi naturalnej. De Saussure nie prze-“prowadza klasyfikacji znaków, chociaż mówi o czymś takim, jak „znaki całkowicie przyrodzone" (na przykład pantomima); wyróżnia także klasę symboli, jcechą symbolu^ jest to, że nie jest on nigdy całkowicie dowolny; nie jest pusty, istnieje w nim zawsze zaczątek więzi naturalnej między elementem znaczącym i znaczonym. Symbol sprawiedliwości — waga — nie może być zastąpiony czymkolwiek innym, na przykład wozem”⁹. Symbole nie wchodzą w zakres projektowanej przez de Saussure'a semio-logii. Głównym jej przedmiotem pozostanie „ogół systemów opartych na dowolności znaku”¹⁰. Druga cecha znaku jest jego linear-związana z czasową rozciągłością wypowiedzenia czy przestrzenną rozciągłością.zapisu,

rZnak językowy ma charakter dyskretny.¹ Następcy de Saussu-re'a zwrócili uwagę, że w języku naturalnym mamy do czynienia JLPOdwójną artykulacją¹¹. Każda wypowiedź (znik) daje się rozczłonkować na ciąg jednostek mających imitałt foniczny ł znaczę-nie (monemów). Z kolei każda z tych znaczących jednostek składa się z elementarnych i dyskretnych cząstek — fonemów, które nie posiadając znaczenia,*służą do konstruowania całości wyższego rzędu. Wybór fonemów, w systemie języka uporządkowanych w opozycje (np. dźwięczne—bezdźwięczne), prowadzi do różnicowania znaczeń w jednostkach wyższego poziomu^Znak językowy nie posiada znaczenia poza systemem. Podwójna artykulacja przysługuje tylko językowi. Semiotyka, która chciałaby badać inne typy działalności ludzkiej jako systemy znaków, musi zacząć od wyróżnienia w nich najmniejszych cząstek dyskretnych i elementarnych całości znaczących oraz reguł ich kombinacji w uporządkowane sekwencje znaków — teksty.

Istnieją pewne różnice między teorią Peirce‘a a de Saąssure'a. Lingwista nie mówi o obiekcie, do którego odnosi się znak. Stosunek jego elementów jest dwuczłonowy: to, co znaczone (pojęcie), nie istnieje niezależnie od elementu znaczącego, jest efektem

239