CCF20130410004

112 Anna Wierzbicka [8]

Rozważana przez nas obecnie kwestia doskonale ilustruje różnicę między pragmatyczną ekwiwalencją dwóch zdań (ich praktyczną równoważnością) a prawdziwą semantyczną synonimią. Czyż nie są, praktycznie rzecz biorąc, „identyczne” treściowo zdania:

1)    Charty fint./] (inu-wa) mogą osiągać szybkość do 60 km na godzinę.

2)    Jeśli chodzi o charty, mogą one osiągać szybkość 60 km na godzinę.

A jednak wyrażeniom „Charty/ ” i „jeśli chodzi o charty”, pragmatycznie ekwiwalentnym, przypiszemy różne zapisy semantyczne:

Charty int.yf = Pomyśl o chartach.

Jeśli chodzi o charty = Powiem (chcę mówić) o chartach.

S’il s’agit de levriers....

As for greyhounds ...

Czto kasaetsia borzych ...

Co się tyczy chartów ...

Co do chartów ...

A więc znów eksplicytna wzmianka o samej wypowiedzi.

Warto wspomnieć, że również w języku japońskim obok „banalnej” możliwości sygnalizowania nowego topiku partykułą ,,-wa” istnieje prosty sposób jego „metasygnalizowania” (ekwiwalentny wobec „jeśli chodzi o”). Ten sposób — to dodanie do ,,-wa” specjalnej partykuły cytatowej, towarzyszącej zwykle czasownikom „mówić”, „myśleć” itp., a mianowicie partykuły ,,-to”. Oto przykład:

zinsei to-wa nan zo desu kat

(życie jeśli chodzi o czymże jestt)

„Zinsei” — znaczy życie. Partykuła ,,-wa” wskazuje na nowy topik. Partykuła cytatowa ,,-to” w połączeniu z ,,-wa” daje, można sądzić, dokładny ekwiwalent polskiego „jeśli chodzi o”.

Z kolei grupa wyrażeń, które są wykładnikami związków między fragmentami wypowiedzi. Oświetlają kierunek biegu myśli. Zacznijmy od tych wyrażeń, które wskazują kierunek w bok: „a propos”, „notabene”, „nawiasem mówiąc”, „zresztą”. Proponujemy dla nich następujące zapisy semantyczne:

A propos, (Jan już wyjechał). =

Nawiasem mówiąc, (Jan już wyjechał).

1)    Chcę powiedzieć coś innego.

2)    Sądzę, że rozumiesz, że spowodowało (nasunęło mi) to to, co mówiłem.

3)    Wiedz, że Jan już wyjechał.

1)    Chcę powiedzieć o tym coś innego.

2)    Nie sądź, że to ważne dla sprawy, o której mówię.

3)    Wiedz, że Jan już wyjechał.

Notabene, (Jan już wyjechał).

= 1) Chcę powiedzieć coś innego.

2) Sądzę, że rozumiesz, że spowodowało (nasunęło mi) to to, co mówiłem.

3) Nie sądź, że to ważne dla sprawy, o której mówiłem.

Zresztą, (Jan już wyjechał).

Zresztą, (nie znam się na tym).

Zresztą, (nie wiem).

4) Wiedz, że Jan już wyjechał.

Sądzę, że powinienem był powiedzieć (raczej) co innego:

„Jan już wyjechał”.

Sądzę, że powinienem był powiedzieć co innego:

„Nie znam się na tym”.

Sądzę, że powinienem był powiedzieć co innego: „Nie wiem”.

Wśród wyrażeń, które oświetlają kierunek biegu myśli, ważne miejsce zajmują, rzecz prosta, sygnały następstwa i porządku logicznego. Oto przykłady:

Po pierwsze, S jest P.

Po wtóre, S jest P.

Przede wszystkim, S jest P.

Z kolei, S jest P. Wreszcie, S jest P.

Powiem jako pierwsze (powiem najpierw): S jest P.

Powiem jako drugie: S jest P.

Przede wszystkim innym powiem: S jest P.

Z kolei powiem: S jest P.

Wreszcie powiem: S jest P.

Można się zastanawiać, czy powyższe rozwiązania skrótów nie są w istocie nie uzasadnionym z punktu widzenia synchronicznego etymo-logizowaniem. Czy np. wyrażenie „przede wszystkim” nie funkcjonuje raczej jako sygnał wyjątkowej wagi komunikowanego faktu niż jako zapowiedź metatekstowa?

Zapewne — to jest sygnał doniosłości komunikowanego faktu (w o-czach mówiącego). Tylko że takie przekonanie o doniosłości może w różny sposób manifestować się na zewnątrz. Mówiący może stwierdzić explicite: „za najważniejsze uważam to, że...” Może nie stwierdzić explixite nic, a tylko podnieść glos i zrobić przy wypowiadaniu owych doniosłych słów szczególnie ważną minę. W tekście pisanym lub drukowanym może użyć kursywy, podkreślenia, spacji, wersalików, większej lub grubszej czcionki. Może umieścić informację, do której przywiązuje szczególnie dużą wagę, na pierwszym miejscu. I może jeszcze explicitb zwrócić uwagę czytelnika lub słuchacza na owo podkreślenie czy wysunięcie czegoś na początek:

Zacznę od tego, że (S jest P).

Przede wszystkim, chciałbym opowiedzieć o S.

Przede wszystkim, S jest P.

8

O spójności tekstu