CCF20130410004

112 Anna Wierzbicka [8]

Bozważana przez nas obecnie kwestia doskonale ilustruje różnicę między pragmatyczną ekwiwalencją dwóch zdań (ich praktyczną równoważnością) a prawdziwą semantyczną synonimią. Czyż nie są, praktycznie rzecz biorąc, „identyczne” treściowo zdania:

1)    Charty [int./f] (inu-wa) mogą osiągać szybkość do 60 km na godzinę.

2)    Jeśli chodzi o charty, mogą one osiągać szybkość 60 km na godzinę.

A jednak wyrażeniom „Charty/ ” i „jeśli chodzi o charty”, pragmatycznie ekwiwalentnym, przypiszemy różne zapisy semantyczne:

Charty int./i = Pomyśl o chartach.

Jeśli chodzi o charty = Powiem (chcę mówić) o chartach.

S’il s’agit de levriers____

As for greyhounds ...

Czto kasaetsia borzych ...

Co się tyczy chartów ...

Co do chartów ...

A więc znów eksplicytna wzmianka o samej wypowiedzi.

Warto wspomnieć, że również w języku japońskim obok „banalnej” możliwości sygnalizowania nowego topiku partykułą ,,-wa” istnieje prosty sposób jego „metasygnalizowania” (ekwiwalentny wobec „jeśli chodzi o”). Ten sposób — to dodanie do ,,-wa” specjalnej partykuły cytatowej, towarzyszącej zwykle czasownikom „mówić”, „myśleć” itp., a mianowicie partykuły „-to”. Oto przykład:

zinsei to-wa nan zo desu kat

(życie jeśli chodzi o czymże jestt)

„Zinsei” — znaczy życie. Partykuła ,,-wa” wskazuje na nowy topik. Partykuła cytatowa ,,-to” w połączeniu z ,,-wa” daje, można sądzić, dokładny ekwiwalent polskiego „jeśli chodzi o”.

Z kolei grupa wyrażeń, które są wykładnikami związków między fragmentami wypowiedzi. Oświetlają kierunek biegu myśli. Zacznijmy od tych wyrażeń, które wskazują kierunek w bok: „a propos”, „notabene”, „nawiasem mówiąc”, „zresztą”. Proponujemy dla nich następujące zapisy semantyczne:

A propos, (Jan już wyjechał). =    1) Chcę powiedzieć coś innego.

2)    Sądzę, że rozumiesz, że spowodowało (nasunęło mi) to to, co mówiłem.

3)    Wiedz, że Jan już wyjechał.

Nawiasem mówiąc, (Jan już wyjechał). = 1) Chcę powiedzieć o tym coś

innego.

2)    Nie sądź, że to ważne dla sprawy, o której mówię.

3)    Wiedz, że Jan już wyjechał.

Notabene, (Jan już wyjechał).

= 1) Chcę powiedzieć coś innego.

2) Sądzę, że rozumiesz, że spowodowało (nasunęło mi) to to, co mówiłem.

3) Nie sądź, że to ważne dla sprawy, o której mówiłem.

Zresztą, (Jan już wyjechał).

Zresztą, (nie znam się na tym).

Zresztą, (nie wiem).

4) Wiedz, że Jan już wyjechał.

Sądzę, że powinienem był powiedzieć (raczej) co innego:

„Jan już wyjechał”.

Sądzę, że powinienem był powiedzieć co innego:

„Nie znam się na tym”.

Sądzę, że powinienem był powiedzieć co innego: „Nie wiem”.

Wśród wyrażeń, które oświetlają kierunek biegu myśli, ważne miejsce zajmują, rzecz prosta, sygnały następstwa i porządku logicznego. Oto przykłady:

Po pierwsze, S jest P.

Po wtóre, S jest P.

Przede wszystkim, S jest P.

Z kolei, S jest P. Wreszcie, S jest P.

Powiem jako pierwsze (powiem najpierw): S jest P.

Powiem jako drugie: S jest P.

Przede wszystkim innym powiem: S jest P.

Z kolei powiem: S jest P.

Wreszcie powiem: S jest P.

Można się zastanawiać, czy powyższe rozwiązania skrótów nie są w istocie nie uzasadnionym z punktu widzenia synchronicznego etymo-logizowaniem. Ozy np. wyrażenie „przede wszystkim” nie funkcjonuje raczej jako sygnał wyjątkowej wagi komunikowanego faktu niż jako zapowiedź metatekstowa?

Zapewne — to jest sygnał doniosłości komunikowanego faktu (w o-czach mówiącego). Tylko że takie przekonanie o doniosłości może w różny sposób manifestować się na zewnątrz. Mówiący może stwierdzić explicite: „za najważniejsze uważam to, że...” Może nie stwierdzić explixite nic, a tylko podnieść głos i zrobić przy wypowiadaniu owych doniosłych słów szczególnie ważną minę. W tekście pisanym lub drukowanym może użyć kursywy, podkreślenia, spacji, wersalików, większej lub grubszej czcionki. Może umieścić informację, do której przywiązuje szczególnie dużą wagę, na pierwszym miejscu. I może jeszcze explicito zwrócić uwagę czytelnika lub słuchacza na owo podkreślenie czy wysunięcie czegoś na początek:

Zacznę od tego, że (S jest P).

Przede wszystkim, chciałbym opowiedzieć o S.

Przede wszystkim, S jest P.

8

O spójności tekstu