CCF20130410003

110 Anna Wierzbicka [6]

„Podobno” wskazuje, że mówiący przytacza tylko cudzą wypowiedź. A jednak różni się ono wyraźnie od prostych relacji o wypowiedziach: „podobno” to nie to samo, co „mówią, że”. „Mówią, że S jest P”, to jest zdanie oznajmujące; „podobno” — zdaniem oznajmującym nie jest (oczywiście nie chodzi nam tu o formę gramatyczną, ale o strukturę głęboką). Zdanie: „mówią, że S jest P”, ma strukturę prostą:

Wiedz, że mówią, że S jest P.

Zdanie z „podobno” jest heterogeniczne:

1)    „Wiedz, że S jest P”.

2)    Nie sądź, że to mówię ja.

Analogicznie heterogeniczną, choć jeszcze bardziej złożoną strukturę przypiszemy zdaniom z wyrażeniami „jakoby” i „rzekomo”.

Jakoby S jest P. = 1) „Wiedz, że S jest P”.

2)    Nie sądź, że to mówię ja.

3)    Wątp.

Rzekomo S jest P. = 1) „Wiedz, że S jest P”.

2)    Nie sądź, że to mówię ja.

3)    Nie wierz.

Obok powyższych wyrażeń funkcjonujących jako środki ostrożności w stosunku do całych zdań (wypowiedzi) zwracają uwagę wyrażenia, za pomocą których mówiący może dystansować się również wobec poszczególnych elementów (wyrazów) wewnątrz zdania. Taką właśnie rolę zdają się pełnić wyrażenia „właściwie”, „dosyć”, „raczej”, „prawie”¹.

On jest dosyć chudy. = 1) Wiedz, że można powiedzieć, że on jest chudy.

,    2) Nie sądź, że trzeba powiedzieć więcej („bardzo

chudy”).

Jest raczej wysoki.    = 1) Sądzę, że wybiorę powiedzieć: „wysoki”.

2) Wiedz, że można powiedzieć, że jest wysoki.

Przyszli prawie wszyscy. = 1) Sądzę, że można powiedzieć: „wszyscy”.

2)    Wiedz, że przyszli wszyscy.

3)    Sądzę, że rozumiesz, że mniej.

Właściwie nie pada. = 1) Sądzę, że powinienem powiedzieć: „nie pada”.

2) Wiedz, że nie pada.

Bardzo interesującą cechą struktury semantycznej tych wyrażeń jest owa chronologiczna kolejność komponentów struktury głębokiej: komponent metatekstowy, czyli ów komentarz do tekstu właściwego, zajmuje w zapisie semantycznym (odzwierciedlającym bieg myśli) miejsce wcześniejsze lub późniejsze niż komponent właściwy — i ta kolejność nie jest arbitralna.

Wśród „meta-organizatorów” wypowiedzi istotne miejsce zajmują, te, które pełnią rolę sygnalizatorów tematu wypowiedzi.

Co się tyczy ...

Jeśli chodzi o ...

Co do ...

Można powiedzić, że wyrażenia te wskazują na (nowy) „podmiot logiczny” wypowiedzi, na jej „topik” (podmiot). Wiadomo, że środki służące do wskazywania owego „topiku” wypowiedzi w różnych językach są różne. Może do tego służyć szyk wyrazów i intonacja, np. szyk inicjalny z antykadencją w językach słowiańskich, (por. np. „Jan / przyjechał ostatni”). Mogą też wskazywać na topik wypowiedzi specjalne partykuły, np. japońskie ,,-wa”, różniące się od drugiej partykuły podmioto-wej, ,,-ga”, właśnie tym, że pierwsza wprowadza (nowy) „topik” wypowiedzi, podczas gdy druga po prostu identyfikuje obiekt.

1)    inu-wa    niwa-ni    i-masu

(pies)    (w ogrodzie)    (jest).

2)    inu-ga    niwa-ni    i-masu

(pies)    (w ogrodzie)    (jest).

Pierwsze z tych zdań odpowiada na pytanie: „gdzie jest pies?”, („pies jest w ogrodzie”.), drugie— „kto lub co jest w ogrodzie?” („pies jest w ogrodzie”.)

Partykuła japońska ,,-wa” wskazuje na podmiot logiczny wypowiedzi, na jej „topik”, w sposób równie precyzyjny i jednoznaczny, jak polski zwrot „jeśli chodzi o”, i zapewne tłumacząc polski tekst zawierający ten zwrot na język japoński, użyłoby się prawie zawsze jako japońskiego odpowiednika tej właśnie partykuły. A jednak w strukturze semantycznej tkwi fundamentalna różnica: w języku japońskim ów podmiot logiczny jest tylko sygnalizowany za pomocą specjalnej partykuły (tak jak w polskim może być sygnalizowany szykiem lub intonacją), w polskim zwrocie „jeżeli chodzi o ...” wybór podmiotu logicznego zostaje zakomunikowany w specjalnym zdaniu — metatekstowym komponencie struktury głębokiej.

Warto zauważyć, że metatekstowe wprowadzanie podmiotu ogranicza się raczej do tekstów o charakterze (lub stylu) dość abstrakcyjnym, zintelektualizowanym. Nie mówi się na ogół:

* Jeśli chodzi o Burka, to jest na podwórzu.

Ale można powiedzieć:

Co do mnie, nie jestem zupełnie przekonany.

Jeśli chodzi o charty, mogą, one osiągać szybkość do 60 km na godzinę.

1

Por. A. Wierzbicka, Miejsce problematyki ekspresji w teorii semantycznej, „Pamiętnik Literacki”, R. 59: 1968, z. 4.