Choroby lasu0045 jpeg

wa ograniczająco na zasiedlanie igieł przez sprawcę osutki wiosennej - grzyba L. sedi-liosum. Jest zatem prawdopodobne, że brak w środowisku tego groźnego patogenu wpływa na swoisty wzrost długowieczności igieł i utrzymywanie się więcej niż dwóch żywych roczników.

Endofityczny charakter rozwoju wielu grzybów wskazuje na to, że infekują one (głównie przez zarodniki konidialne i workowe) różne tkanki roślinne i wzrastają w nich przez dłuższy czas, nie wywołując zmian wskazujących na chorobowy charakter bytowania. Symptomy ich obecności mogą ujawniać się dopiero z chwilą zaistnienia sytuacji stresowych dla drzew. Dla gospodarza lasu są to jednak objawy chorobowe.

Grzyby powodujące przedwczesne opadanie igieł są częściej stwierdzane w uprawach młodszych (do o lat) niż starszych (do 10 lat) i nie dotyczą wszystkich drzew' (uwarunkowania genetyczne?). Ich występowanie ma także charakter regionalny i zmienny w różnych okresach. Mechanizm pojawiania się jesiennej osutki sosny jest zatem bardziej złożony niż osutki wiosennej, gdyż wynika z faktu obecności w opadających igłach wielu różnych grzybów', wśród nich: Scleropkoma pithyophila, Lophodermium pinastri, Cyclaneusrna minus, L. seditiosum, Coniothyrium fuckelii, Cenangium ferrugino-sum. W różnych rejonach mogą dominować różne gatunki, jednak skutek działalności jest zawsze taki sam - przedwczesne opadanie igieł.

Interesujące jest, że drzewa wyższe i drzewa o większym przyroście bieżącym wysokości w uprawie ulegają chorobie częściej niż drzewa o niższych wartościach tych parametrów'. Jednakże nie zawsze brak igieł drugiego rocznika wpływa istotnie na wielkość przyrostu bieżącego wysokości drzew' w roku następnym. Zależy to także od przebiegu warunków' pogody, zwłaszcza opadów' atmosferycznych. Różnice w tempie przyrostu drzew' są wówczas wyrównywane. Częstsze uleganie chorobie drzew szybciej przyrastających może jednak znacząco wpływać na kształtowanie się większej podatności tych drzew na inne infekcje, zwłaszcza na atak patogenów korzeni, prowadząc nawet do zamarcia drzew'.

Choroby epifitozyjne

Robak się lęgnie i w bujnym kwiecie - powiedzenie zaskakujące?

Stan zdrowotny drzewostanu jest odzwierciedleniem zdrowotności pojedynczych drzew' i przy skupionym, ogniskowym charakterze występowania sprawców zagrożenia może ograniczać się do grup drzew lub mieć charakter lokalny. W przypadku rozproszonego występowania zagrożeń oraz powstania warunków sprzyjających masowemu namnożeniu się patogenów' choroba może jednak dotyczyć całych kompleksów' leśnych i mieć charakter wielkopowierzchniowy. Obecność patogenów' korzeni w drzewostanie jest zjawiskiem specyficznym, gdyż występując ogniskowo stale zwiększają one swój areał występowania, zasiedlają podłoże (pniaki, korzenie drzew) w sposób trwały, a równocześnie są zauważane w drzewostanach na powierzchni tysięcy hektarów'. Pomimo usunięcia porażonych drzew' zagrożenie chorobowo drzew' kolejnych pokoleń lasu jest coraz większe. Z kolei sprawców zamierania igieł czy pędów cechuje zmienność występowa-

Zdrowe i chore - osutka toiosenna na sośnie

nia, w znacznym stopniu związana z wiekiem drzew oraz przebiegiem warunków meteorologicznych. Ich występowanie stwierdza się równocześnie na dużych obszarach lasu, lecz przebieg choroby jest zwykle krótkotrwały, choć gwałtowny i mający niekiedy charakter epifitozy.

W przeciwieństwie do częstych w przeszłości gradacji wielu gatunków' owadów, których przebieg da się wyrazić opisowo (mają swój początek, fazę progradacyjną, kulminację i fazę retrogradacyjną), jak i ilościowo (w poszukiwaniach jesiennych, w pułap kach, liczbach krytycznych itp.), masowe, czyli epifitozyjne, występowanie patogenów grzybowych i powodowanych przez nie zjawisk chorobowych nie jest tak częste i tak klarowne. Konieczne jest bowiem przypomnienie, że w chorobie uczestniczy roślina i sprawca, zaś przebieg procesów życiowych obydwu uczestników tego procesu jest równocześnie uwarunkowany przez czynniki środowiska.

We współczesnej historii polskiego leśnictwa wyróżnić można kilka zaledwie zjawisk o charakterze wielkopowicrzchniowych epifitoz - nadzwyczajny wzrost porażenia drzew przez opieńki (Armillaria spp.) w świerczynach karpackich w latach pięćdziesiątych, osutka sosny (Lophodermmm seditiosum) w latach 1959-1964 oraz w 1973 r. czy choroba zamierania pędów sosny w miodnikach i starszych drzewostanach (Cenangium J'cr ruginosum) w latach 1961-1963, Gremmeniella abietina (=Scleroderris lagerbergii) w latach 1982-1984, C. ferruginosum i Scoleconectńa cucurbitula w 1996 r. Lokalnie,