cywilneprawomalz1

322 XVI. Małżeńskie ustroje majątkowe

współwłasności łącznej (art. 196 § 1 k.c.j. Od współwłasności w częściach ułamkowych różni się tym, iż ma ona charakter wspólności bezudziałowej, a w czasie jej trwania małżonkowie nie mogą rozporządzać swoimi prawami do majątku wspólnego i nie mogą się ich wyzbyć na rzecz osób trzecich. Zgodnie z art. 30 k.r.o. żadne z małżonków nie może rozporządzić ani też zobowiązać się do rozporządzenia udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych wspólnotach należących do tego majątku, ani też nie może żądać podziału majątku wspólnego.

W odróżnieniu od współwłasności w częściach ułamkowych wspólność ustawowa jest wspólnością masy ułamkowej, którą można zakwalifikować jako mienie (art. 44 k.c.) obejmujące wiele praw' majątkowych, takich jak: własność, prawa obligacyjne, ograniczone prawa rzeczowe. Wszystkie przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową (przedmioty, które każde z małżonków nabyło przed powstaniem wspólności, albo pochodzące ze szczególnych źródeł — art. 33 k.r.o.) należą wyłącznie do jednego z małżonków i stanowią jego majątek osobisty. Nie budzi wątpliwości, że w przypadku ustroju wspólności ustawowej w małżeństwie pojawią.się trzy masy majątkowe: majątek wspólny małżonków oraz majątki osobiste każdego z małżonków. W przypadku sporu między małżonkami co do tego, czy określony przedmiot majątkowy wchodzi w skład majątku wspólnego, czy też jest składnikiem majątku osobistego jednego z małżonków, każdy z nich może w czasie trwania wspólności ustawowej domagać się ustalenia w drodze powództwa wytyczonego drugiemu małżonkowi, że oznaczony przedmiot stanowi składnik majątku wspólnego bądź majątku osobistego jednego z małżonków (art. 189 k.p.c.). Charakterystyczne są w tej mierze reguły odnoszące się do postępowania wieczystoksięgowego w sytuacji, gdy w księdze wieczystej ujawniony jest tylko jeden z małżonków, podczas gdy nieruchomość wchodzi w skład majątku wspólnego. W takim przypadku drugi z małżonków może na podstawie art. 10 u.k.w.h. domagać się uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.

Ustrój wspólności ustawowej między małżonkami nie eliminuje możliwości istnienia między nimi współwłasności w częściach ułamkowych, obejmującej określone przedmioty majątkowe. Mogą to być bowiem przedmioty nabyte przez małżonków jeszcze przed zawarciem małżeństwa albo w czasie jego trwania ze środków pochodzących z majątków osobistych każdego z nich. Charakterystyczny jest przypadek, kiedy jedno z małżonków w czasie trwania wspólności ustawowej nabędzie określone przedmioty majątkowe wspólnie z konkubentem. W takim przypadku należy przyjąć, iż przedmioty te stanowią współwłasność konkubenta i obojga małżonków, przy czym prawo tych ostatnich ma charakter wspólności ustawowej.

Wspólność ustawowa powstaje z mocy samego prawa z chwilą zawarcia małżeństwa z wyłączeniem sytuacji, gdy w chwili zawarcia małżeństwa:

•    obowiązywała małżonków umowa zawarta przed zawarciem małżeństwa, mocą której ustalono rozdzielność majątkową, rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków albo rozszerzono lub ograniczono wspólność ustawową (art. 47 k.r.o.), albo

•    jedno z małżonków zostało ubezwłasnowolnione lub ogłoszono jego upadłość (art. 53 § 1 k.r.o.).

Wspólność ustawowa nie powstaje w przypadku małżeństwa nieistniejącego (matrimonium non existens) z powodu niezachowania przesłanek przewidzianych w art. 1 § 1 i 2 k.r.o. Wspólność ustawowa powstała z chwilą zawarcia małżeństwa i występuje przez cały czas jego trwania.

Wcześniejsze ustanie wspólności ustawowej może nastąpić jedynie w przypadkach:

1)    zawarcia przez małżonków umowy, w której małżonkowie rozszerzą lub ograniczą wspólność ustawową albo ustanowią rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (art. 47 § 1 k.r.o.),

2)    ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej (art. 52 § 1 k.r.o.),

3)    ubezwłasnowolnienia i ogłoszenia upadłości jednego z małżonków (art. 53 § 1 k.r.o.),

4)    orzeczenia separacji (art. 54 § 1 k.r.o.).

W pierwszym przypadku obowiązuje małżonków ustrój umownej wspólności majątkowej w zakresie szerszym lub węższym w stosunku do przepisów o wspólności ustawowej albo też ustrój rozdzielności majątkowej lub rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków. W pozostałych przypadkach powstaje tzw. ustrój majątkowy przymusowy — ustrój rozdzielności majątkowej. Poza przypadkami ustania wspólności ustawowej w czasie trwania małżeństwa wspólność ta ustaje w przypadku ustania małżeństwa, i to bez względu na jego przyczynę. Zerwanie przez jednego z małżonków wspólnego pożycia nie powoduje ustania wspólności ustawowej i mimo pozostawania małżonków zarówno w separacji faktycznej, jak i w konkubinacie (przez każdego z nich) nadal będą oni podlegać ustrojowi wspólności