DSCN7903

268 Herbert Kitschelt Niezadowolenie z demokracji 269

„Granice wzrostu” antypaństwowego populizmu

Przez całe lata dziewięćdziesiąte w Austrii, Belgii i we Włoszech antypaństwowe partie populistyczne przyciągały do jednej czwartej całego elektoratu i podtrzymywały swoją pozycję dzięki krytyce klientelizmu. Są jednak powody, by sądzić, że mobilizacyjny potencjał antypairstwowych populistów zbliża się do granicy swoich możliwości. Nie jest też wcale pewne, czy partie tego typu zdołają utrzymać się przy władzy w poszczególnych krajach. Co ważniejsze, może się okazać, że partie takie rosną w silę jedynie wtedy, gdy są w opozycji. Gdy znajdą się u władzy, próby demontowania struktur klientelistycznych czy wprowadzania reform liberalno-rynkowych mogą zantagonizować niektóre kategorie ich zwolenników — zwłaszcza tych którzy głosowali na nie przyciągnięci ich antyimigrancką retoryką.

W Austrii na przykład wielka koalicja Partii Ludowej i Socjaldemokratów była dla Jórga Haidera darem od losu. Dar ten jednak ulotnił się w momencie, kiedy FPÓ została koalicyjnym partnerem Chrześcijańskich Demokratów. Antagonistyczna postawa, jaką Unia Europejska zajęła wobec nowego rządu austriackiego, chwilowo faktycznie wywołała wzrost poparcia dla Haidera. Jednak z chwilą, gdy zaczną się reformy liberalizujące rynek, UE zaś złagodzi swoje stanowisko, elektorat popierający antypaństwowych populistów może zacząć ulegać wewnętrznym podziałom. Tego typu dynamika ujawniła się już poniekąd w przypadku krótkiej przygody rządowej Umberta Bossie-go w połowie lat dziewięćdziesiątych. Antypaństwowi populiści (jak Lega Nord) gdy tylko obejmą władzę, natychmiast stają przed bardzo trudnymi wyborami politycznymi, których dokonywanie budzi rozczarowanie ich zwolenników co do zdolności tych partii do przeprowadzenia radykalnych reform istniejących systemów politycznych.

W kategoriach ekonomii politycznej populistyczna prawica zwykle trzyma stronę liberalizmu rynkowego. Postuluje walkę z bezrobociem za pomocą polityki, która przypomina niesławną krzywą Laffera — popularną w Stanach Zjednoczonych w początkowym okresie rządów Ronalda Reagana. Odwołuje się ona do przekonania, że drastyczne obniżenie podatków spowoduje napływ środków do inwestycji prywatnych, a w efekcie spadnie bezrobocie oraz zwiększą się dochody państwa, i to na tyle szybko, by pokryć duży deficyt publiczny przy obniżonym poziomie opodatkowania. Krzywa Laffera jest ekonomicznym odpowiednikiem garnca złotych monet na drugim brzegu tęczy. Opiera się na złudzeniu, że socjaldemokratyczne cele (pełne zatrudnienie) można osiągnąć bezboleśnie za pomocą instrumentów liberalno-rynkowych (obniżki podatków dla inwestorów i najlepiej zarabiających). Populizm antypaństwowy ma małe szanse przyciągnięcia większości wyborców z powodu ograniczonych celów operacyjnych w zakresie polityki społecznej i ekonomicznej. Niemniej jednak partie tego typu mogą mieć działanie katalizujące i wspomagać siły neoliberalne we wdrażaniu reform liberalizujących gospodarkę rynkową typu kooperatywnego. Jest wszakże mało prawdopodobne, by antypaństwowe partie populistyczne przetrwały długi i bolesny okres transformacji — wielu członków ich zasadniczego elektoratu, zwłaszcza tych którzy należą do zmarginalizowanych grup młodych, niewykwalifikowanych lub półwykwalifikowanych robotników i pracowników umysłowych, zostanie bowiem pokrzywdzonych przez tego typu politykę. Populizm antypaństwowy, który zwraca się przeciwko praktykom klientelistycznym, sprawia, że partie stają się przedsięwzięciami typu „worek życzeń" jcatch-all). Przedsięwzięcie takie załamuje się jednak, gdy tylko siły promujące politykę gospodarczą zmuszają liderów partii do dokonania trudnych wyborów, w wyniku których niektóre grupy ich zwolenników odniosą korzyści, inne zaś zostaną „ukarane".

Oprócz tych polityczno-ekonomicznych ograniczeń wpisanych w antypaństwowy populizm, struktura organizacyjna i an-tyinstytucjonalne nastawienie również ograniczają jego szanse na sukces. Krytyka relacji principal-agent jako cechy tradycyjnych systemów demokracji przedstawicielskiej znajduje odzwierciedlenie w strukturze partii populistycznej: charyzmatyczny lider góruje nad aktywistami i minimalizuje znaczenie pośrednich poziomów, funkcjonariuszy partyjnych i liderów regionalnych. Taki „charyzmatyczny populizm" (Schedler 1996) zwiększa programową „giętkość" partii, ponieważ liderzy są w stanie „na nowo wynaleźć" kluczowe elementy swojego dyskursu w zależności od wymogów sytuacji. W tym sensie przywódcom takim, jak Haider czy Bossi, było łatwo wcielić ele-