DSCN9704

XXXIV ŻUÓDLA JUmrMAliEAlKlBJ* TEMATYKI

płciami Małżeństwo było w tych warunkach dla młodych ludzi loterią, na którą w dodatku ciągnął za nich losy ktoś inny. W układzie tym panna była istotą szczególnie upośledzoną przez prawo oraz obyczaj, o wiek bardziej tolerancyjny dla kawalerów. Nic też dziwnego, że wśród surowo wychowywanych dziewcząt krążyły o mężczyznach nie zawsze dla nich pochlebne wieści. Oto, co na ten temat pisała współczesna Fredrze autorka:

Opinią nic bardzo pochlebną miałam ogólnie o mężczyznach. Tę przejęłam od matki, która na nich czci i wiary nie kładła, mówiąc, że „To są bydlęta, czyli, przepraszam, zwierzęta, idące za zmysłowością, nic zważające na nic, by dogodzić sobie. Łzy, strapienia drugich to dla nich igraszka. Oszukać mężczyznę to podłość, hańba, zgroza, krwią tylko okupić może ten zakał, ale oszukać kobietę to zabawka, spryt, triumf, jeden przed drugim się z tego chlubi. Dobrze to jedna matka, odebrawszy córkę z klasztoru, w którym była na pensji, przedstawiła jej młodego narzeczonego, dodając: «Córkoł wszyscy mężczyźni są tygrysy. Oto jeden z nieb, któren będzie twoim mężem. Staraj się go ułaskawić »****.

Jak już wspomniano, motyw Amazonek nie był wytworem literatury współczesnej Fredrze. Ale przedstawiony powyżej fragment, pełen wyjątkowo ostrych sformułowań, nie mógł powstać wcześniej niż na początku XIX w. Wybuch rewolucji francuskiej i spowodowana przez nią reforma obyczajów, liberalne przemiany prawno-ustrojowe w Polsce Księstwa Warszawskiego i Królestwa Kongresowego, rozwój kultury miejskiej, a nade wszystko salonów, stworzyły kobietom warunki dla refleksji nad swoją sytuacją i zrodziły gwałtowny protest. Źródłem argumentów kształtujących treść owych coraz liczniejszych protestów stał się m. in. sentymentalizm, głównie zaś romans sentymentalny, nieprzypadkowo rozwijany i doskonalony przez kobiety-autorki¹

'Ml z Działyósinch Błędowska, Pamiątka przeszłości, Warszawa 1060, s. 106.

Por, na ten temat interesujące uwagi K. Wyki zawarte w studium nobilitacja potoieici (w:) O potrzebie historii literatury, Ymnwi 1969.

Autor Ślubów, boczny obserwator przemian obyczajowych, utrwalił moment narodzin nowej świadomości U źródeł protestu , panien nie leżała bowiem, jak w niektórych wcześniejszych utwo-rach tego typu, niechęć do miłości, lecz nieufność i duma urażona przez lekceważące odnoszenie się Gucia. Leżały przykre doświadczenia źle układającego się pożycia małżeńskiego rodziców Klary, o których z zażenowaniem wspominała Radostów i p. Dobrójska, tłumacząc zachowanie swoich podopiecznych. Tęskniły one do prawdziwej miłości, ale ideał umiejscawiały w czasach odległych od współczesności, w której, ich zdaniem, rządziła zdrada oraz egoizm.

Jak teraz świat jest zepsuty!

Młodzież: same bałamuty.

Za grosz nie mają stałości;

Ni honoru, ni wierności.

Na wdzięki wcale nie czuli,

O! jak się oni zepsuli!

Niegdyś o wdzięki walczyli,

Piękność ubóstwiali, czcili,

I jak głoszą dawne pienie,

Nagrodą było spojrzenie¹*

— biadała rówieśniczka fredrowskich panien na łamach czasopisma, którego humorystyczny. charakter nie pozwala jednak przywiązywać do owych narzekań nadmiernej wagi.

Podobnie postąpił Fredro. Wprawdzie nie ukrywał społecznego podłoża protestu dziewcząt, ale w rezultacie protest ten ośmieszył. Zdaniem pisarza wynikał on bowiem w głównej mierze z przyczyn zewnętrznych wobec środowiska ziemiańskiego. Do roli zasadniczej podniety dla zawiązania ślubów nie urosły przykłady złego pożycia rodziców Klary, lecz przypadkowa lektura „kilku złych książek³⁵. Tytuł jednej z nich brzmiał: Męża Kloryndy życie wiarołomne.

¹⁴ Treny pewnej panny,    mieszek * 1828, t. IX, nr 13, s. 53.