IMGP9126

Pozostałości kultu drzew we współczesnej Europie

jedna obręcz spoczywa na barkach, druga otacza łydki, specjalne otwory robi się dla ust i oczu, a duży bukiet z kwiatów wieńczy całość. W tym stroju wybrany chłopak pojawia się niespodziewanie we wsi w godzinie nieszporów, a przed nim kroczą trzej chłopcy dmąc w rogi sporządzone z wierzbowej kory. Głównym zadaniem całej kompanii jest umieszczenie zielonoświątecznego koszyka na studni wiejskiej i dopilnowanie, by chłopcy z sąsiednich wiosek nie skradli go i nie umieścili na własnej studni.

W tej kategorii przypadków, których przykłady podaliśmy wyżej, jest rzeczą oczywistą, że osoba, przybrana w liście jest synonimem „maja” względnie kukły majowej obnoszonej przez żebrzące dzieci od domu do domu. Jedno jak i drugie przedstawia dobroczynnego ducha roślinności, którego odwiedziny należy zrekompensować darami w pieniądzach lub żywności.

Częstokroć osoba przybrana w liście uosabiająca ducha roślinności nosi nazwę Króla lub Królowej. Bywają to często takie tytuły jak Król Majowy, Król Zielonoświąteczny, Królowa Maja itd. Tytuły te, jak stwierdza Mannhardt¹, sugerują, że duch wcielony w roślinność jest władcą posiadającym szeroko i daleko sięgającą władzę.

W pewnej wiosce niedaleko Salzwedel ustawia się w Zielone Święta „maj”, do którego urządza się wyścigi chłopców, a ten, kto pierwszy dobiegnie, zostaje królem. Na szyi zawiesza się mu wieniec z kwiatów, a w ręce dzierży maik, którym przed procesją zmiata rosę. Przed każdym domem uczestnicy procesji śpiewają pieśń, w której życząc mieszkańcom szczęścia wspominają o „czarnej 'krowie w oborze dającej białe mleko i czarnej kurze składającej białe jajka” i proszą przy tym o darowanie im jajek, boczku i innych wiktuałów. W wiosce Ligocie na Śląsku urządza się w Zielone Świątki tak zwane Królewskie Wyścigi. Na łące ustawia się słup, do którego przypięto kawałek płótna, a młodzi mężczyźni pędząc na koniach usiłują je zerwać. Ten, któremu to się uda i zanurzy je w pobliskiej Odrze, ogłoszony zostaje królem. Słup jest tu oczywiście substytutem „maja”.

W Hildesheim pięciu lub sześciu młodych chłopców chodzi po wsi w drugi dzień Zielonych Świąt trzaskając rytmicznie z długich batów i zbierając jajka po domach. Najważniejszą osobą w kompanii jest Król Liściany, chłopak tak starannie przystrojony w liście i gałązki brzozy, że spod kostiumu wystają mu jedynie stopy. Wysokie przybranie głowy z gałązek brzozy dodaje mu wzrostu. W ręce trzyma długi hak, którym stara się po drodze łapać zabłąkane psy i dzieci. W niektórych okolicach Czech w drugi dzień Zielonych Świąt młodzi chłopcy kładą na głowy wysokie czapy z kory brzozowej ozdobione kwiatami. Jednego z nich, w stroju Króla, ciągną w saniach na wiejskie pastwisko i jeśli po drodze trafi się sadzawka, niechybnie wywracają sanie. Przybywszy na pastwisko zbierają się wokół Króla, Herold wskakuje na kamień albo włazi na drzewo i odczytuje pamflety na każdy dom we wsi i na jego mieszkańców. Potem zrywa się czapę z kory i chłopcy chodzą po wsi ubrani świątecznie obnosząc maik i prosząc o dary. Czasami dostają ciastka, jajka i kukurydzę. W Grossvargula koło Langensalza istniał w osiemnastym wieku zwyczaj prowadzenia Króla Trawy w procesji zielonoświą-tecznej. Ukryty był on w piramidzie z gałęzi topoli, a na głowie miał koronę królewską z gałązek i kwiatów. Jeździł na koniu ukryty w liściastej piramidzie tak długiej, że sięgała ziemi i pozostawiano w niej tylko otwór dla twarzy. Otoczony kawalkadą młodzieży podjeżdżał w ten sposób do ratusza, plebanii itd., gdzie wszystkich podejmowano piwem. Potem pod siedmioma lipami w sąsiednim Sommerberg zdzierano z Króla Trawy jego zieloną powłokę, koronę wręczano burmistrzowi, a gałęzie wtykano na polu, na którym zasiano len, by rósł wysoko. W tym ostatnim szczególe występuje naocznie użyźniający wpływ ducha drzewa. W okolicach Pilzna w Zielone Święta stawia się pośrodku wsi budę z zielonych gałęzi w kształcie stożka bez drzwi. Do tej budy zjeżdżają się chłopcy wiejscy z Królem na czele. Ma on przypięty do boku miecz i na głowie stożkowaty kapelusz z sitowia. Świta jego składa się z Sędziego, Herolda i postaci zwanej Oprawcą Żab, czyli Katem. Ten ostatni spełnia rolę Błazna. Ma stary zardzewiały miecz i jedzie na nędznej szkapie. Gdy pochód dociera do budy, Herold schodzi z konia i obchodzi budę wokoło, szukając drzwi. Nie znajdując ich mówi: „Zapewne jest to zaczarowany zamek, czarownice włażą przez liście i nie potrzebują żadnych drzwi.” Następnie wyciąga miecz i wyrąbuje sobie drogę do budy. W środku stoi krzesło, na którym siada i rozpoczyna wierszem krytykować dziewczęta, gospodarzy i parobków z okolicy. Po tej ceremonii przychodzi kolej na Oprawcę Żab, który pokazawszy najpierw klatkę z żabami ustawia szubienicę i wiesza na niej wszystkie żaby po kolei. W okolicy Pląs ceremonia różni się w kilku szczegółach. Król i żołnierze są całkowicie przystrojeni w korę przybraną kwiatami i wstążkami. Wszyscy mają przypięte do boku szable i jadą na koniach, również przybranych zielonymi gałązkami i kwiatami Gdy w zagajniku krytykuje się wiejskie niewiasty i dziewczęta, Herold w ukryciu szczypie i szturcha żabę, aż zacznie rechotać, a wtedy Król wydaje wyrok śmierci na żabę, Kat ucina jej łeb i rzuca skrwawiony tułów między widzów. Zabawa kończy się na tym, że żołnierze przepędzają Króla z szałasu i ścigają go. Jak stwierdza Mannhardt, szczypanie i ucinanie głowy żabie jest niewątpliwie spo-

141

1

Wilhelm Mannhardt (1831—1880) — niemiecki badacz mitów i legend. Napisał m. in. Germanische Mythen, Wald- wid Feldkulte.