IMGf64

XL KORESPONDENCJA FILOMATÓW

Mickiewicz w Uście do Jana Czeczota z 2/14 sierpnia 1819 r. z tego powodu nazywa siebie nieszczęśliwym, iż z rozmaitych przyczyn nie miał okazji dowieść swej przyjacielskiej wierności (list 8). Wzruszający jest list Jana Sobolewskiego do Mickiewicza z 19/31 października 1819 r. dowodzący, iż poeta potrafił być otwarty i służyć radami innym:

słodycz więzów przyjaźni, które iy mi pierwszy uczuć dałeś, tak mnie jest drogą i pożądaną, że dla jej nabycia wszystko uczynić gotów jestem (list 14)

O Mickiewiczowskiej przyjaźni, umiejętności bycia przyjacielem w kontaktach indywidualnych i zbiorowych mówi obszerny list Czeczota do Mickiewicza z 15/27 grudnia 1819 r., potwierdzony przysięgą złożoną w imię ich głębokiej przyjaźni:

mam Ciebie za takiego przyjaciela, jakiego tylko mieć można, ani chcę, ani mogę mieć większego, anim sprzyjał i kochał kogokolwiek równie! (list 17)

Przytoczony fragment autor listu podkreślił jako szczególnie ważny dla tego, którego zowie „połową swej duszy”. Odpowiedź Mickiewicza wysłana w niespełna dwa tygodnie później z Kowna świadczy o jego ogromnej skromności w stosunkach przyjacielskich, o nie wywyższaniu się z powodu swych talentów i cech charakteru:

Piszę do Ciebie jak czuję: może fałszywie, ale tak czuję. Nie postrzegam zaś w sobie ani talentów nadzwyczajnych, ani wyższych nad Twoje. Piszę, jak czuję, (list 18)

Lektura listów filomackich jest znakomitą lekcją przyjaźni Bogactwo tematyki, rozmaitość postaw i zachowań staje się okazją potwierdzającą ich wzajemne oddanie sobie. Przede wszystkim jednak trwałość łączących ich więzów potwierdza życie, które poddało filomatów najcięższym próbom. Aresztowania, proces i zesłanie dostarczają imponujących dowodów solidarno ści, cementującej ich związek i utwierdzającej wyznawane ideały. Podczas śledztwa potrafią godnie wyjść z opresji* Ukrywać dopóki można istnienie związków, nie obciążać innych, utajnić do końca autorstwo Pieśni filaretów, a na zesłaniu służyć sobie pomocą, życzliwością, wsparciem duchowym lub materialnym, dobrą książką. Jan Czeczot pisze 7/19 stycznia 1826 r. do Tomasza Zana:

umiejcie mnie używać jak kochającego Was. jak przyjaciela, jak sługę. Więcej mi zawsze ulegać, niż rozkazywać komu, więcej być posłusznym przystało. Będę się starał doskonalić w sobie powolność i pokorę. [...) Bądźmy więc jak potrzeba przyjaciółmi, braćmi, sługami, (list 109)

Inną przyjaźnią, podsyconą głębokim uczuciem pulsują wybrane tu listy kobiet, przede wszystkim Maryli Puttkamerowej i Joanny Zaleskiej. Pełne zatroskania o Adama, doceniają wartość łączących je przyjaźni z innymi filomatami, wyższymi ponad „chłodne konwenanse" świata. Joanna Zaleska pisze do Daszkiewicza 21 kwietnia/3 maja 1828 r.:

Wy wszyscy jesteście dla mnie drogimi braćmi, dajcie mi możliwość, aby Wam to udowodnić, udowodnić Wam. że chętnie oddałabym moje nędzne życie za każdego z Was i przekonalibyście się, że przynajmniej moje serce jest coś warte. [...] Nie potrafię Wam opisać, do jakiego stopnia reszta świata stała się dla mnie nieznośna, ale jeżeli rozumiecie, jak bardzo on różni się od Was, to możecie sobie łatwo wyobrazić, jak bardzo on mnie rani, jak mnie nudzi, jak mnie męczy po słodkim zwyczaju życia pośród istot o charakterze niebiańskim, (list 123)

Filomaci w kontekście „świata" promieniowali swym charakterem i postawą, zarażali innych.

Miłość. Obok przyjaźni jest to uczucie podstawowe, które wywarło decydujący wpływ na kształtowanie się charakterów, postaw i form wypowiedzi listowej. Już wczesny list Mickiewicza do Czeczota z 25 czerwca/7 lipca 1817 (list 2) mówi o „stanie serca" i „zgryzotach” poety z racji jego pierwszej miłości do nieznanej Anieli. Ale to jest dopiero początek kształtowania się wrażliwości i świadomości romantycznego poety. Decydujący wpływ na dalszy rozwój Mickiewicza wywiera jego