IMGf60

XXXII KORESPONDENCJA FILOMATÓW

bliższego przyjaciela Adama Mickiewicza. Ten pokaźny dzil zespół uległ jednak podziałowi, bowiem jego część znajdują się obecnie w zbiorach Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza w Warszawie.

Trzecim wreszcie zbieraczem, który gromadził przede wszystkim własne liczne rękopisy i odbieraną korespondencję, był Tomasz Zan. Po jego dramatycznym życiu i śmierci archiwum Zana znalazło się w Bibliotece im. Wróblewskie!! obecnie jest to Biblioteka Litewskiej Akademii Nauk w Wilnie!

Ujawnianie treści korespondencji filomatów było wyjątkowa przypadkowe i przebiegało bardzo opieszale. W dużej miel rze zaważyła na tym burzliwa historia, ogromne rozmiary zespołu, rozproszenie zbiorów, brak specjalistów i koordynacji tych niewątpliwie trudnych badań. W 2. poł. XIX w. zrobiona w tym zakresie niewiele. Są to nieliczne, przypadkowe publil kacje materiałów, dotyczących głównie Tomasza Zana, niekiedfl Józefa Jeżowskiego i Franciszka Malewskiego oraz ich kontaktów z Adamem Mickiewiczem. Należy tu wymienić przed] wszystkim prace Gustawa Czernickiego i Władysława Mickiewicza, zwłaszcza jego wydanie Korespondencji Adama Mickiem cza, w którym ogłosił listy niektórych filomatów do poety¹. N| uwagę zasługują też publikacje korespondencji Tomasza Zani ogłaszane na łamach „Kroniki Rodzinnej”². Są to publikacji raczej efemerydalne, podstawowy trzon Archiwum Filomató pozostaje bowiem nietknięty. Zdecydowany krok naprzód zost zrobiony dopiero na krótko przed wybuchem I wojny światowi dzięki wielkiemu przedsięwzięciu Jana Czubka, który ogłasa pięć tomów Archiwum Filomatów. Cz. 1 to Korespondencja

Filomatów 1815-1823, Kraków 1913. W krótkim stosunkowo czasie zdołano jeszcze wydać cz. 2, Materiały do histońi Towarzystwa Filomatów oraz cz. 3, Poezje Filomatów i na tym się zatrzymano³. Badania dotyczące korespondencji filomatów oraz ich historii nie wyszły właściwie poza rok 1824. Sporadycznie ujawniana korespondencja rzadko odsłaniała tajemnice pobytu filomatów na zesłaniu. Dopiero w 1973 r., a więc w 60 lat od pięciotomowej wielkiej edycji Korespondencji Filomatów przez Jana Czubka, uwzględniającej materiał epistolarny do r. 1823, z inicjatywy prof. Czesława Zgorzelskiego przystąpiono do zakrojone#) na dwa tomy wydania Archiwum Filomatów. Na zesłaniu (Wrocław 1973). W I tomie, w przygotowaniu którego miałem również swój udział, znalazły się listy dotyczące głównie Onufrego Pietraszkiewicza. Na tym niestety edycję przerwano. Do tego cenzura PRL-u okaleczyła to wydanie, usuwając z niego znakomity i wciąż aktualny tekst Pietraszkiewicza pt. Opisanie Rosji. Choroba, podeszły wiek Profesora udaremniły kontynuację tegp zamierzenia edytorskiego. Było ono jednak przedmiotem stałej troski Profesora, który w swej ostatniej woli, wyrażonej rok przed śmiercią (1996), zobowiązał piszącego te słową do prowadzenia dalej badań nad korespondencją zesłańczą filomatów. W rezultacie przeprowadzonych kwerend i wstępnego, rozeznaniąząaprobowanego przez Profesora zrodzi! się plan edycją poprzedzonej wstępem pt. Filomaci na zesłaniu. Rozmiary poszukiwań okazały się imponujące i przeszły najśmielsze oczekiwania — bogaty zespół autorów listów, zakres czasowy tej korespondencji zamykającej się w granicach lat 1824—1860 oraz bogactwo problematyki zmusiło edytora do zmiany, koncepcji wydania, zaplanowanego tomem I: H zesłaniu, W rezultacie powstało zamierzenie czterotomowe,

1

   G. Czernicki, Żywot i korespondencja Tomasza Zana, Krakdfl 1863; W. Mickiewicz, Tomasz Zan w więzieniu, „Przewodnik Naukoyigj i Literacki” 1898; Korespondencja Adama Mickiewicza, wyd. W. Micku wicz, Paryż 1871-1885, t. I-IV.

2

   Korespondencja z dawnych lat. Listy Tomasza Zana do KarcĘ hr. Chodkiewicza, „Kronika Rodzinna” 1883—1885.

3

P Archiwum Filomatów, cz. 2: Materiały do historii Towarzystwa Filo-«i wyd.¹#. Szpotański i S. Pietraszkiewiczówna. Kraków 1920-1921. t Ml; toż t III. wyd. S. ! pi4traszkievviczówna, Kraków 1934; Archiwum Homatów, cz. 3; Poezja Filomatów, wyd. J. Czubek. Kraków 1922.1.1—11.