K 8

samość”, „osobowość społeczna”, „centralna kategoria pojęciowa” (w danym obszarze problematyki). Można by też wymienić kilka studiów i książek, w których znalazły one zastosowanie, albo zostały zaproponowane do postawienia, podejmowania i rozwiązywania problemów edukacji, wychowania, socjalizacji i rozwoju. Warto może zauważyć, że towarzyszy tym próbom:

1.    poszukiwanie alternatywy dla dotychczasowych sposobów stawiania pytań i budowania odpowiedzi edukacyjnych;

2.    przekraczanie progu myślenia w granicach dotychczasowego paradygmatu;

3.    kształtowanie nowej formacji intelektualnej.

W tej ostatniej kwestii „nowej formacji” godne zauważenia (za L. Witkowskim) jest zróżnicowanie nowej formacji społeczno-ekonomicznej (w sensie przyjętym przez klasyków marksizmu); wspólnoty losów pokoleniowych, związanych z ważnym wydarzeniem politycznym oraz wspólnoty sposobu myślenia o rzeczywistości, odznaczającego się „radykalnym cięciem epistemologicznym” w poprzek dyscyplin uniwersyteckich.

W naszych realnych warunkach te trzy sposoby rozumienia nowej formacji są dramatycznie splątane i zdają się stanowić gordyjski węzeł problemów edukacyjnych.

Sposób

formułowania

problemów

badawczych

Nałożenie na siebie siatki pojęć edukacyjnych i aspektów ukazanych tu sposobów myślenia o rzeczywistości społecznej i psychicznej oraz pewnej postawy poznawczej stwarza problemy możliwe — jak udowadniano — do rozwiązania z zastosowaniem teorii krytycznej. Umożliwia to także formułowanie hipotez na użytek diagnoz bliskiej perspektywy dotyczącej naszej rzeczywistości: okresu przesilenia i konfliktów procesów kształtujących osobowość człowieka i jego typ relacji ze światem. Przykłady takich hipotez opisuję w innym miejscu. Chodzi tu o zaznaczenie postulatu takiego sposobu ich formułowania, by wychodziły od najmniej korzystnych dla edukacji przypuszczeń, co do wyjściowych stanów rzeczy; sposobu zastosowanego nie wyłącznie po to, by zachęcać badaczy do ich falsyfikacji, lecz aby odsłaniać pulę możliwych i koniecznych działań edukacyjnych, by obniżać przestrzeń maksymalnych zagrożeń i by przekonywać, że bez maksymalnego wysiłku twórczego i badawczego zagrożeń tych zrozumieć, i tym bardziej usunąć i pokonać się nie da*.

Zc zbioru: Socjalizacja — osobowość— wychowanie. Materiały z konferencji naukowej w 1984 r„ Poznań 1989, UAM.