metafizyka6

50 Ogólna charakterystyka filozofii klasycznej

na to, co Platon nazywał dialektyką. Było to coś więcej niż stosowanie metody matematycznej, bowiem nie ma w niej posługiwania się myśleniem obrazowym i nie ma nawiązywania do obserwacji. Episteme rozpatrywane w aspekcie statycznym prezentuje się jako system dedukcyjny, układ twierdzeń, w którym daje się wydzielić dwa podzbiory zdań, pierwszy podzbiór przyjęty bez dowodzenia, a drugi przyjęty na podstawie pierwszego i określonych reguł rozumowania⁴'.

2.    O przedmiotach matematycznych. Jest to niższy stopień wiedzy pod względem konieczności w stosunku do episteme, bowiem mówi się w niej wprawdzie o ideach, to jednak w poznawaniu tych idei posługujemy się obrazami, tak jak to jest w geometrii, w której posługujemy się zmysłowo dostrzegalnymi, skonstruowanymi figurami geometrycznymi, jak trójkątami, czworobokami, kołami. W wiedzy tej nie mówi się o fizycznych figurach geometrycznych, lecz o idealnych ich odpowiednikach.

3.    O rzeczach podpadających pod spostrzeżenie zmysłowe. Jest to wiedza oparta na doświadczeniu zmysłowym, którą Platon określił mianem doksa (z gr. mniemanie, opinia). Wartość poznawcza jej twierdzeń ma jedynie charakter przypuszczeniowy.

3.3. Stanowisko perypatetyków

Olbrzymiego przełomu w koncepcji wiedzy racjonalnej dokonano w szkole perypatetyków, w której główną rolę odegrał, jak wiadomo, Arystoteles. Jednak za prekursora poglądów na temat poznania racjonalnego, charakterystycznych dla perypatetyków uważa się żyjącego prawie sto lat wcześniej, Sokratesa (ok. 470-399). Sokrates bowiem przeciwstawił się zarówno empiryzmowi, jak i aprioryzmowi. Według niego, wiedza bezwzględnie prawdziwa nie mogła dotyczyć świata empirycznego, gdyż świat ten ciągle podlega zmianie. Wiedza prawdziwa więc nie mogła dotyczyć takiego świata, bo zgodnie ⁴³ Por. S. Kamiński, Nauka i metoda. Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk, Lublin 1992. s. 53.

_z ówczesnym przeświadczeniem jej twierdzenia winny posiadać cechę konieczności, a o zmiennej rzeczywistości takich zdań nie można było wypowiedzieć się. Przeciwstawiał się także aprioryzmowi, odrzucał bowiem pogląd, że wiedza racjonalna może dotyczyć jedynie idei i zachodzących między nimi relacji.

Sokrates widział więc możliwość uprawiania wiedzy racjonalnej

0    świecie podpadającym pod doświadczenie zmysłowe. Podstawę takiej wiedzy odnalazł w pojęciach ogólnych, których treść dotyczy jedynie pewnego aspektu świata empirycznego. Aspekt ten ma charakter konieczny, niezmienny. Do tak rozumianego aspektu świata dochodzi się za pomocą swoistej operacji poznawczej, zwanej indukcją. Indukcja Sokratesa różniła się od indukcji jego poprzedników. Poprzedni myśliciele szukali wspólnych cech w przedmiotach badanych, tworzyli w ten sposób uogólnienia, ale dochodzili do nich inaczej. Mianowicie wspólne cechy, które odkryli w pewnej grupie obserwowanych przedmiotów, rozszerzali na inne przedmioty podobne i w ten sposób tworzyli pojęcia ogólne lub twierdzenia ogólne. Stosowali więc indukcję enumeracyjną. Sokrates z kolei szukał tego, co wspólne badanej grupie przypadków przez odrzucanie wszystkiego, co różni poszczególne przypadki między sobą. Według Sokratesa odnalezione taką metodą wspólne cechy występujące u przedmiotów danej klasy, były zarazem konieczne. Była to metoda indukcji poprzez eliminację. Prowadziła ona do pewnych stałych struktur w realnie istniejących rzeczach. Zadaniem wiedzy racjonalnej było dotrzeć do tych struktur

1    odpowiednio je wytłumaczyć. W ten sposób Sokrates zapoczątkował koncepcję wiedzy realnej i zarazem koniecznej o świecie przedmiotów dostępnych w doświadczeniu zmysłowym⁴⁴.

Arystoteles nawiązał w tej kwestii do poglądów Sokratesa. Jego koncepcja wiedzy racjonalnej odbiegała od koncepcji wiedzy empiry-stów i apriorystów. Różnica dotyczyła natury dwóch jej podstawowych elementów strukturalnych: przedmiotu i sposobu jej uprawiania, natomiast nie różniła się pod względem formalnym. Podobnie jak em-⁴⁴ Warto dodać, że taką metodę indukcji stosował i stworzył dla niej teorię Fr. Bacon w XVII w. i J. St. Mille w wieku XIX.