meta2

20 Ogólna charakterystyka filozofii klasycznej

archaiczne, pierwotne, tradycyjne, jako przeciwstawiające się nowoczesności. Dzisiaj słowa tego częściej używa się w pierwszym znaczeniu, niż w drugim. W jednym i drugim przypadku słowo to ma charakter normatywny, wartościujący'.

Ze względu na dyskusję, jaka wywiązała się nad sensem wyrażenia „filozofia klasyczna”, proponuje się, aby wyrażenie to przy pozytywnym rozumieniu słowa „klasyczność”, rozumieć w sensie czasowym i merytorycznym. Filozofia klasyczna rozumiana w sensie czasowym jest to filozofia, która pojawiła się w europejskiej kulturze w VI w. przed Chr. - w starożytnej Grecji. Rozwinęła się szczególnie w Atenach, za czasów Platona i Arystotelesa. Stopniowo ogarnęła swym typem poznania i myślenia całe imperium rzymskie, a następnie całą Europę. Udoskonalona i rozwinięta w szczególny sposób przez św. Tomasza z Akwinu, również i współcześnie stanowi podstawę racjonalności poznania. Gdy mówi się o filozofii klasycznej w sensie merytorycznym, wtedy szczególnie podkreśla się sposób filozofowania i charakter właściwych dla niej rozstrzygnięć dotyczących świata i człowieka. Wyrażenie „filozofia klasyczna” oznacza więc wyjaśnianie rozumiejące świata realnie istniejącego, w aspektach koniecznych, w świetle ostatecznych racji. Taki sposób podejścia daje w konsekwencji wiedzę, którą od strony formalnej charakteryzują cechy: ogólności, realności i konieczności^{1 2},

2. Początki filozofii klasycznej

Każda nauka posiada własną historię. Składają się na nią różne czynniki. Nawiązując do początków powstania filozofii klasycznej, w ramach której wyodrębniła się metafizyka, wskaże się jedynie te czynniki, które wydają się być dla niej najbardziej istotne.

Na przełomie VII i VI wieku przed Chr. w dziedzinie zdobywania wiedzy o świecie nastąpiła swoista rewolucja. Polegała ona na przejściu z praktycznego i mitologicznego sposobu myślenia do myślenia teoretycznego, a ściślej mówiąc: do myślenia empiryczno-racjonalistycznego.

Przejście to uwidoczniło się w sposobie tłumaczenia zjawisk wiążących się ze światem i człowiekiem. Ogólnie mówiąc, dokonało się ono w drodze rezygnacji z czynników' mitologicznych, na rzecz odwoływania się do czynników racjonalnych. W wyjaśnianiu świata nie wystarczała już mitologia (ówczesna religia), zaczęto sięgać do światła rozumu i rozwijających się nauk. Rewolucji tej dokonali w Grecji myśliciele jońscy, z których jednym z pierwszych był Tales (ok. 624-54Ó)³.

Owa swoista „rewolucja”, która dokonała się w Grecji we wspomnianym czasie, nie była poprzedzona pustką. Historycy nauki wskazują na fakt, że około 3000 lat przed Chr. w dorzeczu Eufratu, jak

1

Na temat rozumienia filozofii klasycznej istnieje wiele artykułów: zob. np.: M. A. Krą-piec, Klasyczne rozumienie filozofii, w: A. Maryniarczyk (red). Powszechna Encyklopedia Filozofii, t. 3, Lublin 2002, s. 455-478; A. Bronk, S. Majdański, Klasyczność filozofii klasycznej. RF 3SM0 (1991-1992), z. 1, s. 369-370; A. Bronk, S. Majdański, Klasyczność filozofii w rozumieniu szkoły lubelskiej, w: Etos 35-36 (1996), s. 129-144; por. także: S. Kamiński, Dziedziny teorii bytu, w: Jak filozofować? Studia z metodologii filozofii klasycznej. Lublin 1989, s. 177; tenże. O metodzie filozofii klasycznej, RF 34 (1986), z. 1, s. 6; A. B. Stępień. Kilka uwag o filozofii klasycznej i relacji do teorii poznania, RF 25 (1977) z. 1, s. 141-142; por. także: W. Tatarkiewicz, Czworakie rozumienie klasyczności, w: Etos 9 (1996) n. 3-4, s. 67-81.

2

- Cechy te będą szerzej wyjaśnione w punkcie 1.4.1. niniejszego rozdziału. Warto dodać, że wyrażenie „filozofia klasyczna” można rozumieć w dwóch znaczeniach: szerszym i węższym. W pierwszym znaczeniu stosowałoby się je przede wszystkim na oznaczenie filozofii, która zapoczątkowana została w VI wieku przed Chr. w starożytnej Grecji, a która w dalszych wiekach starożytności została w jakimś sensie za-

3

kończona, osiągnęła swą pełnię i wyrażona została w postaci określonych systemów. Chodziłoby tu o podkreślenie sposobu filozofowania, którego istotnym momentem jest rozpatrywanie rzeczywistości w aspektach koniecznych, w świetle ostatecznych racji. Ten sposób filozofowania jest nadal kontynuowany i udoskonalany. W znaczeniu drugim - węższym, słowo „filozofia klasyczna” oznaczałoby filozofię wypracowaną tylko przez Arystotelesa i perypatetyków oraz koncepcje filozofii zbudowane na niej w czasach późniejszych. Takie rozumienie filozofii klasycznej wydaje się być zbyt ciasne. W niniejszej pracy będzie się stosować wyrażenie „filozofia klasyczna” w znaczeniu szerszym.

⁵ Jonowie jedno z plemion greckich, które ok. 1050 r. przed Chr. podbiło zachodnie wybrzeże Azji Mniejszej (dzisiejszej Turcji). Podbite tereny nazwano Jonią. W skład Joni wchodziło 12 miast, tzw. kanon 12 miast jońskich, pod przywództwem Milctu. Kolebką wspaniałych osiągnięć myśli greckiej była właśnie Jonia. Milct zaś był kolebką filozofii jońskiej.