metafizyka1

40 Ogólna charakterystyka filozofii klasycznej

wości” bytu, ruchu i prawidłowości w filozofii Arystotelesa są pojęciami realnymi, tzn. ich treści odnoszą się do istniejących w rzeczywistości stanów rzeczowych. W nurcie tym, podobnie jak w nurcie realistycznym pierwszego okresu filozofii klasycznej, treści tych pojęć wyrażone w twierdzeniach stanowią zasady wiedzotwórcze. Informują one, że przedmioty konstytuujące tę rzeczywistość posiadają w sobie ontyczną zasadę charakterystycznej dla nich tożsamości i zasadę ich zmienności. Podkreślają dynamiczność i racjonalność ich struktury.

Zarysowana tu koncepcja struktury bytu podyktowała Arystotelesowi koncepcję poznania w ogóle, a w szczególności koncepcję racjonalnego poznania. Wyraża się ona w stanowisku zwanym umiarkowanym racjonalizmem. W nurcie tym głosi się tezę o istnieniu dwóch źródeł poznania wartościowego: poznania zmysłowego i umysłowego. Pierwsze ma charakter poznania źródłowego i dostarcza materiału, na bazie którego dochodzi się do określonych twierdzeń ogólnych. Droga do tych twierdzeń wiedzie, bądź poprzez umysłową analizę intelektualną danych spostrzeżeniowych, bądź poprzez proces uogólniania, czyli rozumowanie. „Oprzeć na spostrzeżeniach jakieś poznanie”, oznacza tutaj: wywieść je - wspomnianą drogą - z danych spostrzeżeniowych. Ze względu na sposób podejścia do danych spostrzeżeniowych wyłoniły się dwa rodzaje poznania: indukcja, którą później nazwano „heurystyczną” i indukcja, którą dzisiaj nazywa się „prostą” lub „enumeracyjną”. Indukcja w pierwszym sensie stanowi proces poznawczy wprawdzie dyskursywny, ale bezpośredni. Indukcja w drugim sensie jest w pełnym tego słowa znaczeniu rozumowaniem, sprowadzającym się do uogólniania. To, co odkryte zostało w pewnej grupie przedmiotów rozszerzano na inne przedmioty podobne. W tej postawie teoriopoznawczej nie dopuszcza się możliwości poznania świata rzeczy podpadających pod zmysły w oparciu o poznanie czysto umysłowe, nieoparte na danych zmysłowych. W uprawianiu wiedzy racjonalnej jako wyjaśnianiu rzeczywistości w ostatecznych jej aspektach wykluczało się indukcję enumeracyjną. Jej miejsce zajmowała indukcja heurystyczna, prowadząca zawsze do twierdzeń koniecznych. Zastosowanie znalazła także dedukcja, rozumowanie pośrednie, której punktem wyjścia stawały się ustalenia indukcji heurystycznej.

W tej koncepcji wiedzy racjonalnej przedmiotem - w sensie tego, co jest dane do poznania - jest świat rzeczy podpadających pod poznanie zmysłowo-intelektualne. Przedmiotem zaś w sensie aspektu, w jakim jest rozpatrywane to, co jest dane do zbadania, jest odkrycie owej arche, czyli zasady rozstrzygającej o tym, że coś jest w ogóle bytem, bądź o tym, że coś jest właśnie takim oto, konkretnym bytem. Znalezienie takiej ostatecznej zasady i ujęcie związku między nią a badanym zjawiskiem, jest wyjaśnianiem - właściwym tej postaci wiedzy racjonalnej. W taki sposób wyjaśnia się też zjawisko obserwowanego pluralizmu bytowego.

3. Polemika empiryzmu z aprioryzmem na temat wartości źródeł poznania

Reprezentanci empiryzmu i aprioryzmu w uprawianiu filozofii, a w szczególności poznania racjonalnego, polemizowali bardzo żywo między sobą na temat wartości poznania, zwłaszcza spostrzeżeniowego. Ponieważ rozstrzygnięcia z zakresu teorii poznania najczęściej warunkowane są rozstrzygnięciami z zakresu metafizyki, stąd dyskusja zahaczała o poglądy dotyczące metafizyki. Polemika na temat wartości poznania w tym okresie świadczy, że refleksja nad poznaniem z punktu widzenia jego prawdziwości jest bardzo wczesna. Warto podkreślić, że prowadzona w jej ramach dyskusja była twórcza, bowiem prowadziła do ukrytycznienia poznania spostrzeżeniowego, a konsekwentnie ukrytycznienia opartej na niej racjonalnej wiedzy o świecie przyrody oraz ukrytycznienia poznania czysto rozumowego.

3.1. Stanowisko empirystyczne

Jak już wspomniano wyżej reprezentanci stanowiska empirystycznego w dziedzinie metafizyki reprezentowali monizm materialistycz-