metafizyka7

52 Ogólna charakterystyka filozofii klasycznej

piryści i aprioryści Arystoteles uważał, żc tylko takie poznanie może być uważane za poznanie naukowe, które ma charakter realny, ogólny i konieczny⁴⁵. Przedmiotem filozofii, według Arystotelesa, jest to, co istnieje, czyli konkretne przedmioty świata przyrody, ale w aspektach koniecznych. Takie rozumienie zakłada swoistą koncepcję struktury konkretu. Arystoteles wyróżnił dwie „warstwy” w strukturze konkretnych rzeczy: to, co zmienne i to, co niezmienne, stałe i konieczne. Wyrażenie: „to, co zmienne” oznacza własności ulegające zmianom, wyrażenie „to, co niezmienne” oznacza istotą, swoisty zespół cechowy, dzięki któremu konkretne rzeczy mimo zachodzących w nich zmian zachowują swoją tożsamość. Istota rzeczy, czyli „warstwa” niezmienna rozstrzygająca o tożsamości badanych rzeczy, stanowi aspekt, w jakim rzeczy są rozpatrywane.

Możemy więc powiedzieć, że przedmiotem materialnym wiedzy racjonalnej był świat realnie istniejących rzeczy, przedmiotem zaś formalnym (czyli aspektem, w jakim rozpatruje się to, co istnieje, co jest) było szukanie istot rzeczy realnie istniejących. Niektórzy sądzą, że Arystoteles dokonał w interpretacji bytu jakby syntezy zastanych przez siebie poglądów z zakresu metafizyki, właściwych empiryzmowi i aprioryzmowi, syntezy, która znalazła swój wyraz w koncepcji nauki.

W sposobie uprawiania wiedzy w szkole perypatetyków na czoło wysuwają się trzy źródła poznania: 1. doświadczenie zmysłowe, 2. oparta na nim indukcja heurystyczna oraz 3. rozumowanie. Pierwsze potrzebne jest dla utworzenia podstawowych pojęć i podstawowych twierdzeń. Jeśli filozofia (nauka) ma być wiedzą o świecie realnym w jego aspektach istotowych, koniecznych, to do aspektów tych należy poznawczo dojść, należy je odkryć. Nie można tego uczynić bez uprzedniego kontaktu naukowca ze światem realnym przy udziale poznania zmysłowego (spostrzeżeniowego), bowiem w poznaniu tym chodzi o realnie istniejącą rzeczywistość. Drugim źródłem, sięgającym nieco głębiej w badaną rzeczywistość, jest indukcja oparta na poznaniu spostrzeżeniowym i prowadząca do opisu koniecznej „war- ^{1 2} stwy” badanej rzeczywistości. Nazywa się ją „indukcją heurystyczną” (gr. heuresis - odkrywanie, odnalezienie). To właśnie ona prowadzi do ustalenia podstawowych pojęć i twierdzeń zwanych pryncypiami. Indukcja ta ma charakter poznania bezpośredniego, które niekiedy nazywa się także intuicją. Trzecim źródłem poznania są różnego typu rozumowania. W rozumowaniu wychodzi się z prawdziwych, ustalonych na drodze indukcji heurystycznej założeń (pryncypiów) oraz oczywistych zdań ogólnych i koniecznych, i zmierza się w kierunku przyczynowego poznania danych do wytłumaczenia stanów rzeczy. Zwykle rozumowanie takie ma charakter dedukcyjny, przy rozumieniu dedukcji jako procesu umysłowego idącego od zdań ogólnych do zdań szczegółowych.

Podsumowując: Arystoteles uważał, że zadaniem nauki jest nie tylko odkrywanie istotnych, ogólnych i koniecznych aspektów rzeczy (istoty), ale nadto ukazanie, że aspekty te są przyczynami danych nam w doświadczeniu faktów i równocześnie ukazanie ich uporządkowania hierarchicznego od najogólniejszych do coraz mniej ogólnych, czyli od najwyższych rodzajów, aż do najniższych gatunków. Krótko mówiąc, wiedza racjonalna, czyli filozofia, w ujęciu perypatetyków prezentowała się jako poznanie realne, ogólne i konieczne, dosięgające konkretnych stanów rzeczowych i zarazem jako wyjaśnianie ich poprzez znalezienie ich przyczyny. Wyjaśnianie to dokonuje się w procesie apodyktyczno-dowodowym. Poznanie racjonalne przybrało tu formę systemu apodyktyczno-dedukcyjnego. Wiedza występująca w tej postaci rozpadała się na dwa podzbiory zdań: założenia (pryncypia) i twierdzenia udowodnione³.

4. Szczegółowa charakterystyka filozofii klasycznej nurtu realistycznego

W przedstawionym powyżej realistycznym nurcie filozofii klasycznej w pierwszym i drugim okresie starożytności ukształtowała się w ogól-

1

- Zauważyć tu należy, że pojęcie „realności” w tych czasach było wielorako rozumia

2

ne. Dla Platona np. światem prawdziwie realnym był świat idei.

3

Por. S. Kamiński, dz. cyt., s. 56-60.