ontologia1

242 FILOZOFIA NA ZACHO]

nowil pisać heksametrem w pewnej mierze pod wpływem Ksenofanesa, któiyyfc część swego długiego życia spędził na Sycylii i w południowej Italii. •

m

² EGP, s. 170.

^J W związku 7 fr. 13; zob. Simplikios, In Phys. 39, 18.    ^

' Zob. fr. 163 ornz komentarz na s. 170 n.

⁵ Zob. fr. 170, 171 (teologia) i 186-189 (epistemologia).

HEKSAMETRYCZNY POEMAT PARMENIDESA

Parmenides miał ułożyć jeden „traktat" ^fc. Dłuższe fragmenty tego dzieła, heksamctryczncgo poematu, zachowały się przede wszystkim dzięki Sekstu-sowi i Simplikiosowi. Sckstus zapisał prolog, a Simplikios inne urywki - „gdyż dzieło jest tak rzadkie" - w swych komentarzach do Fizyki oraz O niebie Arystotelesa. Starożytni i współcześni zgodnie uważają Parmenidesa za lichego pisarza. Miał kłopoty z dykcją, a wpychając nowe, trudne i bardzo abstrakcyjne rozważania w metryczną formę, często bywa w rezultacie nieczytelny. Najtrudniejsza jest składnia. Mniej dyskursy wne partie poematu mają jednak pewien nieporadny urok.

" Oiogenes Laertios I. 16; OK 28 A 13.

Po prologu poemat dzieli się na dwie części. Pierwsza przedstawia „nie-wzruszone serce dobrze zaokrąglonej prawdy" (288 , 29). Argumentacja jest radykalna i bardzo mocna. Zdaniem Parmenidesa, we wszelkim badaniu możliwe są dwie i tylko dwie logicznie spójne możliwości, wzajemnie się wykluczające - przedmiot badania istnieje lub nic istnieje. Na epistemo-logicznych podstawach Parmenides odrzuca drugą możliwość, gdyż nie można jej pomyśleć. Zarzuca później zwykłym śmiertelnikom, że w swych przekonaniach nigdy nie rozróżniają jest" od „nie jest". Ludzie idą obiema drogami, nie dokonując wyboru. Pod koniec tej części Parmenides bada jedyny pewny _ szlak, drogę Jest". Dowodzi tam nader zręcznie, że jeśli coś istnieje, nie może powstać ani zginąć, zmieniać się ani poruszać, nic może być również pod ~ żadnym względem niedoskonałe. Rozważania Parmenidesa oraz paradoksalne, wnioski w dużym stopniu wpłynęły na późniejszą grecką filozofię. Calkiern słusznie jego metodę i wpływ porównano do przewrotu wywołanego przez.~ Kartezjańskie cogito.

Metafizyka i epistemologia Parmenidesa nie zostawiają miejsca ną ,• kosmologie przypominające jońskie systemy. Nic pozwalają też przyjąć światy ukazywanego przez zmysły. Mimo to w drugiej części poematu, z której zacho*j_ walo się o wiele mniej fragmentów, Parmenides przedstawia „mniemania : śmiertelnych, na których nic można rzeczywiście polegać". Nie wiemy, jaki był -status i motywy tego opisu.    Ą

PARMENIDES Z BLE1 PROLOG

288 Pr. 1, Scksius, Adv. math. VII, 3 (w. 1-30); Simplikios, De caelo 557, 25 n. (w. 28-32):

Innoi xai pc 4>ćpoumv óoov x’ ćni Oupóę iicdvoi nćpnov, enei p' ćę óóóv pr)oav noXu<}>qpov ayouoai 6aipovoę, r) Kata navx’ aaxT]⁷ tjjepci cifióta 4>G)ta* tp (|)EpópT|V‘ tfj yap pc noAu<ł>paoxoi <J>ćpov innoi 5 dppa xixaivouoai, Koupai 6' ó6óv iyyepóveuov. d^a)v 6' ev xvoi'poiv ici oupiyyo; dutfjv aiOópcyoę (6oioię ydp ćncCycto 6iv<*)toIoiv kukAok; ap<ł>oxćpG>0cv), óxe oncpxoi'axo nćpnciy 'HAiaócę Koupai, npoAmouoai Sópara Nukxó<; io cię <ł>aoę, wodpcyai Kpdxa>v dno yrpol KaAuntpaę.

6v0a nuAai NuKtóę xc Kai "HpaTÓę cioi kcAcuOg)v,

Kai or|)aę unćp0upov aptjnę exci Kai Aaivoę ouóóę. autai 6’ aiOepiai nAr|vxai peyaAoioi Oupetpoię* xóv 66 AiKr) noAunoivoę ćxci KArpÓaę apoipouę. is xrjv 6f) nap(J>apevai Koupai paAaKoioi Aóyoiow ncioav ćnKjjpaÓecoę, tóę o(|)iv PaAav<oxóv óxtia dnxepeax; tóoeic nuAćtoy ano* rai 66 0upćxptóv Xaop' axav6ę noirjoav avanxdpevai noAuxaAKOuę d£ovaę ćv oupiyl;iv apoiPaóóy ciAC^aoai 20 yópcf>oi<; Kai nepóvflOiv apripÓTC* Tfl pa 6i* auxeci)v iOuę ćx^ov Koupai Kat' upal;ix6v dppa Kai Innouę.

Kai pc Oca npó<ł>pG>v une6e£axo, x^clP^a Se xcipl óe£ixcpf)v £Aev, <I)6e 6' cno; (j)dto Kai pc npoorpjóa*

(I) KOup’ a0avdtoioi ouvaopoę iivióxoioiv,

25 innoię tai oc t|>ćpouoiv iKdva>v Tipexepov óó>,

Xaip’, ćncl outi oc poipa KaKi) npounepne yćcoOai ti^yó* 66óv (r\ yap an* av0p<ón<ov ĆKtoę natoo eotiv), aAP.a Oćpię xe óiKr) xc. xpe<*> 6e oc navxa nuOeoOai r,pcv ’AA.T)0eu)ę cuKUKAćoę ⁸ axpcpcę ifcop 30 r)Óc ppox6v óó£a<;, ratę ouk ćvi niotię aAr)0rję. aAA.’ ćpnry; Kai xauxa uaOrfacai, óę xa 6oKouvxa Xpf)v 6oKi'pGję clvai 6ia navxoę navxa ncpd>vxa ⁹.

¹ Na temat przypuszczalnego doxn zob. A. Coxon. CQ N. S. 18 (1968), s. 69; A. Mourelatos, The Route cf Parmenides, New Haven, 1970, przypis 31 na s. 22.

* cókukAcoc; Simplikiosa bron; Diels (Parmenides Lchrgcdicht, Berlin, 1897, s. 54-57). cyneiOćoę Sckstusa (lectio fncilior) wybiera kilku współczesnych badaczy, np. Mourelatos, op. cif., s. 154-157. ^g m:pj>vra Simplikios A; nep óvra DEF.