P1050277

I1U Jclena W. Paduciewa [16]

osoby), wówczas zanika subiektywność wykładu. Dana postać przestaje być wyrazicielem punktu widzenia, następuje przejście do punktu widzenia zewnętrznego, tj. do punktu widzenia obserwatora z zewnątrz (zob. /15/). W przykładach (156, poi. 161) i (51) wersja b) odzwierciedla punkt widzenia jednej postaci, zaś wersja

a) odpowiada zewnętrznemu punktowi widzenia.

4.2. Niepełnowartościowi reprezentanci punktu widzenia

Wydaje się, ii dla współczesnego czytelnika istnieje szereg ograniczeń co do tego, jaki punkt widzenia jest w stanie przyjąć przy przedstawianiu wydarzenia. Inaczej mówiąc, w pewnych wypadkach reprezentant punktu widzenia nie może być wyłączony nawet z najkrótszego streszczenia bez zniekształcenia jego sensu. Można sformułować m. in. następujące ograniczenia dotyczące punktów widzenia:

a)    czytelnik dzisiejszy niechętnie przyjmuje punkt widzenia postaci, co do której z góry wiadomo, że nie jest dobrze zorientowana w danych sprawach, tj. osoby, która nic rozumie prawdziwego sensu wydarzeń (niekompetentny RPW);

b)    czytelnik dzisiejszy niechętnie przyjmuje punkt widzenia osoby, która dąży do świadomego wprowadzenia w błąd innej postaci bądź do jej wyszydzenia; lub zmierza do tego przyjęta przez nią wersja wydarzeń (podstępny RPW);

c)    czytelnik dzisiejszy niechętnie przyjmuje punkt widzenia postaci, która postępuje w sposób sprzeczny z zasadami moralnymi czytelnika; m. in. czytelnik niechętnie staje w pozycji osoby, której czyny lub motywy działalności doczekały się zasłużonego (zdaniem czytelnika) potępienia ze strony innych kompetentnych postaci opowiadania (amoralny lub potępiony RPW).

A więc zgodnie ze świadomością dzisiejszego czytelnika, jeśli morał zawiera wersję zdarzeń przedstawioną w imieniu takiej „niepełnowartościowej” postaci, to sama ta postać winna być postacią tematyczną (tj. winna być obiektem morału, nie zaś jego autorem). Tak jest np. w bajce Wilk i czapla (156, poi. 161), która u Ezopa opaita jest na zewnętrznym punkcie widzenia. Analiza bajek Ezopa wykazuje jednak, iż duża liczba morałów oparta jest na wersji wydarzeń pochodzącej od niekompetentnego, podstępnego lub amoralnego reprezentanta punktu widzenia. Przykłady:

a) niekompetentny RPW:

Lis i maska aktorska (27). Lis, ponieważ nie wie, do czego służy maska, uważa, że jest to piękna głowa, w której, ku jego zdumieniu, nie ma mózgu. Mimo to morał odzwierciedla punkt widzenia lisa: Bajka odnosi się do człowieka okazałego, ale ograniczonego.

Człowiek i satyr (35). Satyr potępia człowieka za to, iż ten ogrzewa oddechem ręce, a najedzenie dmucha, by je ostudzić. Nazywa go dwulicowym — z tych samych ust człowieka wydobywa się raz ciepło, raz zimno. Chociaż z naszego punktu widzenia satyr nie ma racji, tym niemniej jego punkt widzenia przedstawiony jest w morale: / my musimy unikać przyjaźni z tymi, których charakter jest dwulicowy.

Wilk i staruszka (158, poi. 163). Rozumiemy, iż staruszka, która straszy dziecko słowami: „Przestań płakać, bo oddam cię wilkowi”, nie mówi tego poważnie. Wilk. me wiedząc o tym, traktuje jej słowa jako prawdziwe. Mimo to morał wypowiedziany