Pawluczuk Socjologia
4

pogawędkę. Czytelnik wybaczy, że przytoczę ją w tym miejscu:

—    Popa na siele usie znujuć, a pop nikoli o nie maje.

—    Ale za łoje jak pop na sieło sierdzicsa, to na popa u siele pierdzicsa ^lz.

Historia biblijna, zasady wiary uznawane przez oficjalny Kościół były ludowi nic znane. Niektóre wypowiedzi chłopów^r na ten temat zawarte w materiałach etnograficznych — są wprost zaskakujące: Trójca (tj. Św. Trójca) i Preczysia (tj. Matka Boska) to usie rauno (to samo). Ja obodtca Bohu malusia i ruskoho i polskoho. Ja swoho Boha [...] nie kidaju ^,4.

¹ Lud miał wiasne wyobrażenia, własną mitologię. Według niej, Bóg kiedyś chodził po ziemi i na co dzień obcował z ludźmi. Nie był to jednak ani Chrystus, ani potężny Bóg biblijny. Bóg ludu miał postać staruszka --żebraka, z laską w ręku chodził od wsi do wsi, uczył ludzi różnych mądrych rzeczy. Legendy o tych wędrówkach Boga nie są pozbawione humoru i ironii. Niekiedy zaś dźwięczy w nich nuta poetyckiej zadumy, jak na przykład w opowieści o niewiernej żonie, która z pomocą kochanka zamordowała męża. Bóg zamienił ją w^r brzozę, która każdej wiosny „osoką" opłakuje swój grzech; kochanka zaś — w osinę, która drżącym listowiem wyraża wieczną trwogę zabójcy. W podobny sposób w^r owych zamierzchłych czasach powstało rzekomo sporo innych roślin, zwierząt i ptaków.

W baśniach ludowych, a w szczególności w przysło-

*• Tłum.: Popa we wsi wszyscy znaja, a pop nie zna nikogo. Za to, gdy pop na wieś się gniewa, to na wsi na popa się pierdzi. Cz. Pietkiewicz: Kulturo duchouso Polesia Rzeczyckiego. Warszawa 1B3B, s. 177.

«* Tłum.: Trójca Święta l Matka noska to to samo. Modłę do obu Bogów, do ruskiego 1 polskiego. Swojego Boga nie porzucam. K. Moszyński: Polesie ujschodnłc. Warszawa 1928. s. 174 i 17fl Podobne przykłady zupełnej nieznajomości zasad nauki chrześcijańskiej wśród ludu znajdujemy w książce E. Romanowa: Man-pua.ua no ?THo~pat//uu spod-HHHcnfju ittćepHuu. Wilno 1911, s. 33.

wiach zawarty też był specyficzny, pełen pogody i humoru stosunek ludu do śmierci. Najbardziej znaną baśń o śmierci można streścić następująco:

Pewnemu bardzo ubogiemu chłopu urodziło się dziec-. ko, a nie mógł znaleźć nikogo, kto by zgodził się zostać kumem. Wreszcie zaproszenie przyjął pewien nieznajomy. który, jak się okazało, był śmiercią. Kum-śmierć nauczył chłopa „leczyć” chorych. Zaszedłszy do chorego i widząc przy nim śmierć stojącą w nogach łóżka, chłop wiedział, iż chory wyzdrowieje — wtedy zabierał się do „leczenia” go. Jeśli zaś śmierć stała u wezgłowia, chory musiał umrzeć. Dzięki temu chłop się wzbogacił. Wreszcie sam zachorował i widzi, że śmierć staje nad jego głową. Kazał więc zrobić łóżko na śrubach, dzięki czemu obrucając się, pozostawiał śmierć przy nogach. W końcu jednak śmierć oznajmia: Nie, kumok, kruci nie kruci, dy treba umierci (będziesz się kręcić czy nie i tak umrzeć musisz)¹³. Powiedzonko to było popularnym wśród ludu przysłowiem.

Gatunkiem twórczości ludow^Tej, gdzie występuje temat abstrakcyjnie pojmowanej śmierci, są przysłowia. Na ich podstawie sądząc można przyjąć, że stosunek do niej jest względnie prosty: każdy musi umrzeć, gdy przyjdzie na to pora, i nie pomogą wtedy żadne lekarstwa (choć doktor z nieba, taki umieraci treba; ne po-mohut leki, jak pryde na wieki)^,6. Zanim jednak ów czas nie nadszedł, człowiek nic umrze, pomimo grożących mu niebezpieczeństw (nie umieraje toj chto chud, ale toj komu sud; bież pary nie pamresz¹⁷).

^u P. W. Szejn: MarepuuAu Oja    un 6t*ra u n.imxa pucckoco na-

ceASHim Ccocpo-MinadHOift kpom. Sankt-Pieticrburg 1H93. 8. 414 - 41*.

¹¹ Tłum.: Choćby lekarz * nieba, ole umrzeć trzeba. Nie pomogą leki. gdy przyjdzie [odejść] na wieki. (Pierwsze przysłowie M. Kede-rowski. Luil białoruski t. IV. Warszawa 1935. s. 119, drugie ze zbiorów Własnych).

” Tłum.: Nie ten umiera, kto chudy, ale ten. komu sadzone. Przed czasem nie umrzesz (ibidem, s. 1211, 319).

65

5 — Światopogląd jednostki...