ped5

512 Część VI. Debata na temat pól działania pedagoga społecznego

władzy męża i ojca w rodzinie, a jednocześnie wzrasta pozycja społeczna żon i matki oraz dzieci. Stosunki między małżonkami nabierają charakteru równości zmianie podlega również podział czynności i ról między nimi (Kwak, 1993, s. 13^’ W rodzinie współczesnej dominują osobiste więzi emocjonalne i intelektualne Młodzież uwalnia się spod arbitralnej władzy rodziców. Następują także przeob rażenia w zakresie roli dziecka, co jest oczywiście bardzo ważne. Przestaje ono być traktowane jako podpora materialna rodziców i zabezpieczenie na starość a staje się wartością samą w sobie. Rośnie zainteresowanie rodziców przyszłością dzieci, wzrasta ranga ich potrzeb i dążeń. Rodzice nastawieni są obecnie na dawanie dziecku, i to więcej niż sami otrzymali (ibidem, s. 137).

Na funkcjonowanie współczesnej rodziny mają również wpływ zjawiska społeczno-ekonomiczne, a w szczególności bezrobocie. Skutki braku pracy obejmują nie tylko osoby dorosłe, bezpośrednio nim dotknięte, lecz także członków ich rodzin Rodzina stanowi mikrostrukturę ściśle związaną ze społeczeństwem i wraz z nim podlega przeobrażeniem. Te przemiany rzutują na sposób organizowania życia rodzinnego, panującą w domu atmosferę, system wychowania dzieci, stopień zapewnienia im niezbędnej opieki i poczucia bezpieczeństwa.

28.5. Nowe obszary badań rodziny w pedagogice społecznej

Pedagogika społeczna bada proces wychowania w rodzinie, uwzględniając zmieniający się kontekst społeczny oraz zmiany zachodzące wewnątrz rodziny. Badania dotyczące tej problematyki mają coraz częściej charakter jakościowy. Nowe obszary badań w pedagogice społecznej koncentrują się wokół problematyki dziecka i dzieciństwa w różnego typu środowiskach rodzinnych. Bada się różne oblicza (wymiary) dzieciństwa (zagrożone, osamotnione, zranione, gorszych szans i in.) oraz rodzinne czynniki różnicujące jego jakość (bezrobocie, bieda, dysfunk-cjonalność, czas pracy rodziców, zwłaszcza matek, choroba lub niepełnosprawność i in.). Uwzględnia się w nich także czynniki, zjawiska i procesy zachodzące w skali globalnej. Podkreśla się przy tym, że zmienia się i rozszerza codzienna przestrzeń życia dziecka, zmienia się obszar i rodzaj jego kontaktów (poznawczyc społecznych, kulturalnych), pojawiają się nowe ich źródła o bardzo zróżnicowanym charakterze.

Dzieciństwo to bardzo ważny okres rozwoju człowieka, a jego granicę wie określa pełnoletność. Tak stanowi m.in. Konwencja o prawach dziecka, 8 czytamy, że dzieckiem jest każda istota ludzka w wieku poniżej 18 lat (Łop^a ^ 2000, s. 8). W dokumencie tym podkreśla się także, że dziecko to niepowtarza^ jednostka ludzka, wartość sama w sobie. Widoczne jest tutaj podmiotowe traktowa dziecka jako człowieka, któremu przypisana jest godność. To współczesne P⁰“^eJ _ja do dziecka i dzieciństwa określane jest w literaturze zachodniej jako „cywihz J dzieciństwa i dziecka”. Podobne podejście widoczne jest także w polskiej literału ^ pedagogicznej, socjologicznej, historycznej i in., zwłaszcza od połowy lat 80. X

Ramka 28.1. Dzieciństwo traktowane jako nowa kategoria badań pedagogicznych

Najczęściej określa się je jako:

•    przemijający okres rozwoju człowieka;

•    fazę życia człowieka, na którą składają się okresy: niemowlęcy i poniemowlęcy, przedszkolny, wczesnoszkolny i mlodszoszkolny itd.;

•    obszar wpływów wiążących dziecko z instytucjami edukacyjnymi i grupami zawodowymi

| zajmującymi się edukacją;

•    teren różnorodnych wpływów politycznych, ekonomicznych, światopoglądowych, podejmowanych z punktu widzenia udziału dziecka w życiu dorosłym;

» status społeczny związany z partycypacją dzieci w społecznym podziale dóbr i środków;

•    zespół doświadczeń zdobywanych przez dzieci, których źródłem jest rodzina, szkoła. Kościół, placówki wychowania pozaszkolnego, środowisko lokalne, środki masowego przekazu;

•    rzeczywistość dziecka, jego dziecięce działanie, doświadczenie, przeżycie, myślenie.

Problematyka dziecka i dzieciństwa stanowi fundament pedagogiki społecznej. Klasyczne badania z tego zakresu przeprowadziła w Polsce Helena Radlińska. Przedstawiła je w pracy Społeczne przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkolnych (1937). Analizując przyczyny niepowodzeń szkolnych, jako najważniejsze wymieniła bezrobocie i niedostatek (biedę) rodzin. Współczesne badania nad dzieciństwem podkreślają podmiotowe traktowanie dziecka i dzieciństwa. Dziecko opisywane jest jako podmiot rozwoju, zakorzeniony w kulturze i historii, jako twórca własnej przestrzeni życia.

W literaturze przedmiotu daje się zauważyć nowy, interdyscyplinarny dyskurs o dzieciństwie. W tym nowym podejściu widoczne jest przesunięcie akcentu z wyzwalania dziecka, obrony jego praw, na odkrywanie dziecięcego świata, dziecięcego myślenia i działania. Danuta Urbaniak-Zając i Heinz Siinker (1997) określili to podejście jako pełne ujmowanie dzieciństwa. Dzieciństwo należy rozpatrywać łącznie z takimi elementami jak: środowisko rodzinne, grupa rówieśnicza, szkoła, Kościół, kultura, media elektroniczne. Ogół warunków, czynników, zjawisk i procesów zachodzących w najbliższym środowisku, ale także ^w skali globalnej, ma wpływ na charakter i wymiar dzieciństwa (Smolińska-Theiss, 2002). Dzieciństwo jest głęboko osadzone w realiach życia społecznego, w jego ^c°dzienności w różnych odmianach. Badanie dzieciństwa na gruncie pedagogiki ^sP°łecznej dotyczy najczęściej takich wymiarów przestrzeni dziecięcej jak: troska ⁰ Prawidłowy rozwój, zdrowie i życie dziecka, dbałość o jego kształcenie (edukację) i zdobycie zawodu, tworzenie warunków do rozwoju społeczno-I Oralnego oraz sytuacja materialna rodziny (Matyjas, 2003, s. 13). i Dziecko wychowuje się przede wszystkim w rodzinie i to, jakie będzie jj^o dzieciństwo zależy właśnie od niej. Czynniki zagrażające funkcjonowaniu I    ^zaS^rażają także dziecku i jego dzieciństwu. Wśród nich należy wymienić

I ^^r°k®cie, zatrzymanie migracji ze wsi do miast, wielodzietność, choroby, I poziom edukacji. Pedagogikę społeczną interesuje, jak owe czynniki ^ekładają się na życie konkretnych rodzin i wychowujących się w nich fieci (Kawula, 2002, s. 7-8).