ped4

510 Część VI. Debata na temat pól działania pedagoga społecznego

zadania ściśle opiekuńcze, które realizują cele opiekuńcze. Działalność opiekuńcza podejmowana jest z dwóch powodów: po pierwsze, aby organizować normalne warunki do prawidłowego rozwoju człowieka, po drugie zaś, aby likwidować sytuacje zagrażające jego rozwojowiCCytowany autor wyróżnił zasadnicze kierunki działalności opiekuńczej w rodzinie: kierunek działalności podstawowej (umożliwienie członkom rodziny organizowania takich warunków, które są niezbędne i potrzebne do normalnego życia, na miarę stanu rozwojowego społeczeństwa i cywilizacji); działalność stymulująca (związana jest z określonym stanem możliwości i potrzeb opiekuńczych podopiecznych^-,kierunek działalności asekuracyjny (gdy rodzice uświadamiają sobie postępujące nieprawidłowości, które z czasem mogą zagrozić rozwojowi i życiu dzieci, i pragną je przed potencjalnymi zagrożeniami obronić); działalność o charakterze kompensacyjnym (przejawia się wtedy, gdy proces rozwojowy jednostek, jego równowaga została w jakimś zakresie zachwiana - polega na wyrównywaniu zauważalnych braków w rozwoju dzieci i młodzieży) oraz kierunek działań ratowniczych (występuje w najbardziej drastycznych przypadkach, które mogą prowadzić do zupełnych deformacji życia i osobowości dzieci lub młodzieży w ich środowisku rodzinnym - polega na przejmowaniu od rodziców pieczy nad dziećmi przez inne instytucje lub członków rodziny rozszerzonej w wypadku wyraźnego zagrożenia w rozwoju biologicznym i moralnym dzieci w środowisku rodziny macierzystej).

—-_W literaturze pedagogicznej możemy wyróżnić następujące zadania opiekuńczo-wychowawcze rodziny, które są niezbędne do prawidłowego rozwoju dziecka, a dotyczą zaspokajania potrzeb dziecka, w tym zwłaszcza odnoszących się do sfery:

•    materialnej i zdrowotnej, przez zapewnienie mu warunków niezbędnych do prawidłowego rozwoju fizycznego (żywienie, higiena, mieszkanie, wypoczynek) oraz uczenie umiejętności wartościowego organizowania czasu;

•    psychicznej, a zwłaszcza emocjonalnej, co odbywa się przez uczenie kultury wyrażania uczuć, umiejętności rozumienia innych, umiejętności współdziałania;

•    rozwoju intelektualnego, przez stwarzanie sytuacji sprzyjających wzbogacaniu wiedzy, zapewnienie warunków nauki, rozwijanie zainteresowań i aspiracji życiowych oraz kształtowanie motywacji ustawicznego uczenia się;

•    dziedzictwa kulturowego, przez wprowadzanie w świat wartości, normy współżycia społecznego i zagadnienia społeczno-polityczne oraz kształtowanie postaw patriotycznych;

•    wdrażania do pracy, kształtowanie poczucia odpowiedzialności i umiejętności współdziałania w zespołach;

•    przygotowania do samodzielnego życia w rodzinie i w społeczeństwie (Szpiczko. 1981, s. 59).

Wymienione rodzaje zadań opiekuńczo-wychowawczych obejmują wszystkie strefy rozwoju dziecka: fizyczną (biologiczną), psychiczną (emocjonalną), intelektualną, społeczną, kulturalną i duchową. Dziecko jest integralną osobą i tak należy je traktować w procesie opiekuńczo-wychowawczym (Matyjas, 2003, s. 25-26).

Wszystkie grupy zadań sprowadzają się do bogatej sfery oddziaływań społeczno--wychowawczych rodziny. Zadania te można wyodrębnić tylko teoretycznie, w rzeczywistym bowiem życiu rodziny są one nierozerwalnie związane ze sobą i nawzajem się uzupełniają.

Mimo że rodzina to najdoskonalsze, najwszechstronniejsze i najbardziej obfite źródło rozwoju jednostki, to nie zawsze wypełnia ona wszystkie przypisane jej funkcje i zadania. Gdy rodzina nie jest zdolna do spełnienia którejś funkcji lub ogranicza jej realizację, staje się dysfunkcjonalna. Tego typu rodziny stwarzają ogromne zagrożenie dla dobra dzieci. Zaburzenia w funkcjonowaniu środowiska rodzinnego są szczególnie groźne dla rozwoju bio-socjo-kulturalnego dzieci.

28.4. Przeobrażenia rodziny

Nie ulega wątpliwości, że przeobrażenia, jakie w ostatnim dziesięcioleciu zaszły w różnych dziedzinach naszego życia nie pozostały bez wpływu na polską rodzinę, na jej funkcjonowanie. Industrializacja, urbanizacja, wzmożona ruchliwość społeczna to procesy, których wpływom podlega życie rodzinne. Obserwuje się wzrost ruchliwości przestrzennej rodzin, anonimowość jednostki i rodziny w rozszerzających się społecznościach lokalnych. Rodzina staje się bardziej zamknięta, odizolowana od najbliższego otoczenia społecznego, a co za tym idzie, rośnie jej intymność. Następuje wzrost indywidualizmu i wolności osobistej członków rodziny, upowszechniają się kontakty seksualne przedmałżeńskie i pozamałżeńskie (Kwak, 1995, s. 134-135).

Istotne zmiany następują także w strukturze współczesnej rodziny. Następuje rozpad rodzin dużych, wielopokoleniowych, zintegrowanych przestrzennie i społecznie, na rzecz rodzin małych, dwupokoleniowych. Także liczba dzieci w rodzinie się zmniejsza, ponieważ duża część kobiet decyduje się na rodzenie co najwyżej dwojga dzieci. Charakterystyczne dla współczesnych małżeństw jest ograniczenie liczby dzieci lub odkładanie planów powiększenia rodziny na później. Obserwuje się jednak zmiany w strukturze urodzeń według kolejności urodzenia dzieci, polegające na wzroście udziału urodzeń czwartych i dalszych, co oznacza zwiększenie się liczebności rodzin wielodzietnych. Tę tendencję można by było przyjąć za pozytywną, gdyby nie fakt, że wielodzietność rzadko jest wynikiem wyboru takiego modelu rodziny, a dużo częściej jest konsekwencją zjawisk patologicznych w rodzinie (por. Badora i in., 2001, s. 42-43).

Wyrazem przemian w strukturze rodziny są również, zmiany wzorów i modeli stosunków wewnątrzrodzinnych, które zachodzą w relacji między małżonkami oraz między rodzicami a dziećmi. Kierunek dokonujących się przemian prowadzi do demokratyzacji stosunków wewnątrzrodzinnych, indywidualizacji poszczególnych członków rodziny oraz internalizacji przez nich norm i wartości odnoszących się do życia małżeńsko-rodzinnego. Zasadniczą zmianę obserwuje się w przejściu od rodziny patriarchalnej do egalitarnej. Zmniejsza się autorytet oraz zakres