ped6

514 Część VI. Debata na temat pól działania pedagoga społecznego

Rodzina jest szczególnie ważnym środowiskiem życia i rozwoju dziecka. Do niej jako mikrospoleczności przenika to, co dzieje się w całym społeczeństwie. We współczesnej polskiej rodzinie obserwujemy od dłuższego czasu zmieniającą się liczbę dzieci, a także pogarszające się warunki materialne większości rodzin. Ma to ogromny wpływ na rozwój, wychowanie i edukację dzieci. W Polsce w biedzie żyje 12,7% najmłodszych (Raport UNICEF-u z 2005 r.). Z danych zebranych przez Biuro Rzecznika Praw Dziecka wynika, że w niektórych regionach w biedzie żyje nawet 40% dzieci. Najgorzej jest na Warmii i Mazurach oraz w województwie Świętokrzyskim. To tereny, na których bieda przechodzi z pokolenia na pokolenie. Dziecko głodne, według M. Kaczmarka z Biura Rzecznika Praw Dziecka, nie ma aspiracji życiowych, nie uczy się i żyje potem w ubóstwie tak jak jego rodzice. Te alarmujące dane potwierdzają także badania W. Warzywody-Kruszyńskiej (za: Pietkiewicz, 2005). Wynika z nich, że bieda jest codziennym doświadczeniem kilku milionów dzieci żyjących w zwyczajnych strukturach rodzinnych, a jej przyczyn nie da się ograniczyć do zaniedbań rodziców. Wśród 100 polskich dzieci prawie 30 żyje w rodzinach wspieranych przez pomoc społeczną.

Dzieci z enklaw biedy są stygmatyzowane w szkole {ibidem). Zycie w skupiskach biedy oznacza dla nich społeczną izolację, brak pozytywnych wzorów zachowania i awansu. Dzieci nie wierzą w to, co mówią nauczyciele, że wyniki w nauce przełożą się na lepsze życie, bo nie potwierdzają tego ich rodzice.

Rodziny biedne to niekoniecznie patologiczne, ale te, które nie wypełniają swojej funkcji ekonomicznej. Można o nich powiedzieć, że są to rodziny dysfunkcyjne. Nie wypełniają one także prawidłowo funkcji opiekuńczej, wychowawczej itd. Dysfunkcjonalność wielu polskich rodzin związana jest głównie z biedą, ubóstwem, ale także z dezorganizacją ich struktury wewnętrznej, dezintegracją w sferze więzi emocjonalnej, występowaniem w rodzinie zjawisk o charakterze dewiacji lub patologii społecznej {Dziecko w rodzinie i środowisku rówieśniczym, 2003, s. 76).

Ramka 28.2. Czynniki prowadzące do dysfunkcjonalności rodziny (Tyszka, 1995.

s. 150)

•    bezrobocie, bieda, bezdomność;

•    dezorganizacja struktury wewnętrznej (rodziny osierocone na skutek śmierci, niepełne biologicznie, niezamężnych matek, rozbite na skutek rozwodu, separacji, niepełne czasowo);

•    mediatyzacja rodziny, tj. telewizja i inne elektroniczne media zakłócające organizację życia rodzinnego, funkcjonowanie wychowawcze rodziny;

•    zjawiska destrukcyjne (np. alkoholizm) lub patologiczne (przemoc, przestępstwa).______

Prawidłowo funkcjonująca rodzina może zapewnić dzieciom kompletne i wartościowe środowisko wychowawcze. Jeśli wystąpi jeden z wymienionych tu czynników dysfunkcyjności, to rodzina nie sprzyja rozwojowi, edukacji i wychowaniu dzieci. Rodzina pełni funkcję środowiska najważniejszego (por. Encyklopedia pedagogiczna, 1997). Bez aktywnego udziału matki i ojca ta ewolucja i rozwój dziecka są niemożliwe, a przynajmniej ogromnie utrudnione. Normalna

*

______Rozdział 28. Pedagogika społeczna i rodzina - obszary badań    515

rodzina zapewnia dziecku niezbędne wyżywienie, ubranie, mieszkanie. Elementarne warunki konieczne dla rozwoju dziecka to zaspokajanie jego potrzeb emocjonalnych, zapewnienie poczucia bezpieczeństwa, elementarny ład w rodzinie. Rodzina wychowawczo wydolna to rodzina, w której nie ma awantur, negatywnie wpływających na dziecko. Podstawowa sprawność obojga rodziców wyklucza złe traktowanie dziecka. Ujemne doświadczenia we wczesnym dzieciństwie odciskają trwałe piętno na osobowości dziecka. Nieprawidłowe formy zachowania mają szansę przetrwać przez całe życie.

Przykładem zaburzeń specyficznych dla wieku dziecięcego, które nie występują w innych okresach życia, jest choroba sieroca. Jest ona następstwem niezaspokojenia potrzeb psychicznych dziecka, braku więzi emocjonalnej między rodzicami a dziećmi. W psychologii i pedagogice podkreśla się, że to właśnie więź rodzinna jest bardzo ważnym czynnikiem scalającym, integrującym rodzinę jako wspólnotę życia i wychowania. Istotną rolę odgrywają tutaj takie czynniki jak: świadomość łączności i bliskości z innymi osobnikami w rodzinie oraz poczucie przynależności do rodziny. Ukształtowanie trwałej więzi rodzinnej, głównie osobowej, emocjonalnej, między rodzicami a dzieckiem, rodzeństwem oraz innymi członkami rodziny odgrywa ogromną rolę w rozwoju i wychowaniu dziecka.

Rodzina, według H. Rylke (1999, s. 98), tworzy system, który stanowi całość. System jest czynnikiem interakcji między poszczególnymi elementami. Każda rodzina ma swoje wypracowane reguły. Dotyczą one sposobów komunikowania się między sobą, komunikacji między ludźmi, prowadzenia domu, zarabiania pieniędzy, wykształcenia, wyrażania emocji, wychowywania dzieci. Do systemu wchodzi też zaspokajanie indywidualnych potrzeb rodziny. Można również wyróżnić potrzeby wspólne. Należą do nich: poczucie wartości, bezpieczeństwo, zabezpieczenie materialne, stabilność, poczucie odpowiedzialności, poczucie bliskości i intymności, potrzeba stymulacji i wyzwań, poczucie afirmacji i duchowego zakorzenienia. Podstawowym gwarantem spełnienia tych potrzeb jest zdrowo funkcjonujące małżeństwo.

Prawidłowo funkcjonująca rodzina jest niezastąpionym środowiskiem wychowawczym, Jan Paweł II podkreślił, że jest to „uprzywilejowane środowisko rozwoju, które stanowi kolebkę i najskuteczniejsze narzędzie humanizacji i personalizacji społeczeństwa” (Biuletyn, 1997).

28.6. Wsparcie rodziny

Pedagogika społeczna, troszcząc się o rodzinę jako środowisko wychowawcze oraz miejsce socjalizacji pierwotnej dzieci i młodzieży, powinna opracowywać założenia teoretyczne i rozwiązania praktyczne (strategie pomocy i wsparcia), które Pozwoliłyby stworzyć dzieciom w rodzinach jak najkorzystniejsze warunki rozwoju: osobowego, społecznego, kulturalnego, edukacyjnego itd. Pisała o tym m.in. H. Radlińska, przedstawiając koncepcję pracy społecznej (Profesor Helena Radlińska. Sylwetki polskich uczonych, 2004, s. 12). Budując podstawy pedagogiki