ped3

508 Część VI. Dedbata na temat pól działania pedagoga społecznego

(.Pedagogika społeczna u schyłku XX wieku, 1998) oraz przemoc wobec dziecka (Jarosz, 1999).

Można zatem stwier-dzić, że w pedagogice społecznej poszukuje się innego jakościowo, bardziej humanistycznego spojrzenia na rodzinę, wyrażającego tendencję „w stronę czło*wieka i rodziny” (Jankę, 1997, s. 31). Rodzipę-należy traktować jako najbliższe człowiekowi środowisko życia i zarazem środowisko jego edukacji. Należy także osadzać problematykę rodzinną w płaszczyźnie aksjologicznej i etycznodeontologicznej. Jest to podejście do rodziny jako społecznego tworu zrodzonego przez świat humanistyczny, ważnej z punktu widzenia procesu kształt owania się człowieka - jednostki, ludzkiej przestrzeni życiowej, w której ów pr*oces się dokonuje. Rodzina bowiem, podkreślił A. Jankę {ibidem), w ostatnich dziesięcioleciach ujawniła wyraźnie pedagogiczną i humanistyczną wartość, wykazujsąc naturalną odporność na koniunkturalne (ideologiczne i polityczne) manipulacje.. Ukazała więc wartość jako grupa odniesienia i wspólnota życia — jakość godna szacuinku, pielęgnowania i oferowania następnym pokoleniom. W swej istocie nie dała się ona zastąpić przez szkołę, państwo ani też przez „anonimowe społeczeństwo”. Rodzina pozostała tak blisko człowieka, jak to było możliwe w konkretnych warunkach. Potwierdziła swą siłę i przyczyniła się do ujawnienia słabości społecznego świata - wobec niej zewnętrznego, podatnego na przenikanie „zło-bytu”.

Sprawom rodziny poświęca się coraz więcej uwagi. Można nawet mówić o ponownym „odkryciu” roli i znaczenia tej podstawowej komórki życia społecznego. Traktuje się ją jakco układ względnie autonomiczny i niezależny, podkreśla się jej zdolności samoreg;ulacji.

28.3. Funkcje i zadania rodziny

Rodzina jako podstawówce środowisko życia pełni wobec swoich członków wiele funkcji, z których wynikają jej zadania. Funkcje rodziny są to „wyspecjalizowane oraz permanentne dział ania i współdziałania członków rodziny, wynikające z bardziej lub mniej uśiwiadamianych sobie przez nie zadań, podejmowanych w ramach wyznaczonych przez obowiązujące normy i wzory, a prowadzące do określonych efektów głó.wnych i pobocznych” (Tyszka, 2001, s. 45). Określona funkcja rodziny służy zaspokojeniu określonych, wydzielonych potrzeb lub wymogów społeczeństw®. Wykonywanie tej funkcji jest współwyznaczane świadomością członków rodzziny, charakterem innych pozafunkcyjnych jej aspektów, układem zewnętrznych »mikrostruktur oraz makrostruktur społecznych, a także oddziaływaniem instytucjji związanych z tymi strukturami.

Według F. Adamskiaego (1984, s. 46—47), pojęcie funkcji rodzinnych obejmuje cele, do których zmierzi a życic i działalność rodziny oraz zadania, które pełni rodzina zaspokajająca pootrzeby swych członków i całego społeczeństwa. Podobne stanowisko zajął H. Cu*dak (1995, s. 553), zdaniem którego rodzina wypełnia

funkcje zarówno w interesie społeczeństwa, jak i jednostki, zaspokajając potrzeby biologiczne i psychiczne jej członków. Prawidłowa realizacja funkcji w rodzinie jest podstawą tworzenia się właściwych więzi, zaspokajania potrzeb poszczególnych jej członków oraz określenia ich miejsca w rodzinie i społeczeństwie.

W literaturze zajmującej się rodziną można znaleźć klasyfikacje funkcji rodziny, różniące się liczbą podstawowych funkcji, zasadami podziału, terminologią j opisem (m.in. Analiza przemian wybranych kategorii rodzin polskich 1990; Ziemska, 1979, 1999; Adamski i in., 1984, 2002). Kawula (1997a, s. 57) zwrócił uwagę na mnogość funkcji przypisywanych rodzinie, a w związku z tym zacieranie się obrazu funkcji podstawowych i pochodnych. Zaproponował przyjęcie czterech podstawowych funkcji: biologiczno-opiekuńczej, kulturalno-towarzyskiej, ekonomicznej i wychowawczej. Każda rodzina pełni te funkcje na różnym poziomie i w różnym zakresie. Mimo że współczesna rodzina w Polsce narażona jest na wiele utrudnień wynikających z przemian społecznych i gospodarczych oraz ulega wielu naciskom i przeobrażeniom, musi jednak wypełnić i realizować swoje funkcje.

Głównym przedmiotem zainteresowań pedagogiki społecznej jest realizacja [uwarunkowania funkcji opiekuńczej oraz wychowawczej w powiązaniu z innymi funkcjami podstawowymi i pochodnymi. I tak, np. w psychologii i socjologii funkcja opiekuńcza łączy się z reguły z funkcją prokreacyjną, psychologiczną, usługową oraz biologiczną (por. Ziemska, 1979, s. 236-252). Akcentuje się przez to zasadniczy sens opieki w rodzinie i jej związek z zapewnieniem właściwego rozwoju oraz z zabezpieczeniem materialnym członków rodziny. Przedstawiciele pedagogiki mówią najczęściej o funkcji opiekuńczo-wychowawczej rodziny, podkreślając w ten sposób związki między sprawowaną opieką a jej funkcją wychowawczą (socjalizacyjną). W literaturze pedagogicznej spotykamy również przykłady wyróżniające funkcję opiekuńczą rodziny jako funkcję autonomiczną, polegającą na zaspokajaniu podstawowych fizycznych i psychicznych potrzeb Glonków rodziny (Badora i in., 2001, s. 36).

Rola opieki polega na zaspokajaniu potrzeb i dóbr materialnych, duchowych, więzi osobowych w sytuacji, gdy dziecko własnym staraniem nie może lub nie Potrafi tych środków zdobyć oraz spożytkować. W rozwoju wzajemnych stosunków więdzy rodzicami a dziećmi można wyodrębnić następujące etapy:

' całkowitej zależności w okresie niemowlęcym i poniemowlęcym, a także podczas obłożnej choroby lub przy występowaniu poważnych upośledzeń;

¹ podporządkowania w okresie przedszkolnym oraz w młodszym wieku szkolnym; ¹ pełnej niezależności w zaspokajaniu potrzeb, po osiągnięciu przez dziecko samodzielności życiowej, w tym przede wszystkim po rozpoczęciu pracy zawodowej i zamieszkaniu poza rodziną (Kelm, 2000, s. 141).

Kawula, (1997a, s. 243-244) wyodrębnił kierunki działań opiekuńczych * rodzinie, uwzględniając jednocześnie wychowawczy aspekt sprawowanej opieki. Właściwa opieka w rodzinie, według tego autora, polega na wspomaganiu Wszystkich podstawowych funkcji rodziny. Wyróżnił on w życiu rodzinnym