Przegląd filozoficzno literacki3

Ruth Garrett Millikan

Gibbarda jest przede wszystkim wiarygodny opis powstania i funkcji języka etyki oraz myśli, które język ten niesie, zwłaszcza opis funkcji normatywnej dyskusji u zarania tego, co nazywa „porządkiem normatywnym”. Mój projekt jest zdecydowanie mniej ambitny. W swoich rozważaniach ograniczam się do mechanizmów stabilizacji i rozprzestrzeniania skoordynowanych zachowań, które już zdążyły się utrwalić w historii gatunku, i mechanizmów koordynujących oczekiwania.

Myślę o dwóch podstawowych rodzajach koordynacji społecznych. Pierwszy proponuję nazywać „normami powszechnymi”. Są to normy odnoszące się w równym stopniu do wszystkich członków danej społeczności: jeździmy prawą stroną ulicy; na spotkaniach zabieramy głos tylko wtedy, gdy nam go udzielono; czekamy w kolejce w pewnym porządku; zachowujemy ciszę na koncertach; honorujemy nasze kontrakty; widujemy się najpierw ze swoją rodziną, potem z krewnymi, potem z przyjaciółmi itp. Drugi rodzaj społecznej koordynacji proponuję nazywać „normami roli”. Normy tego rodzaju odnoszą się do osób tylko o tyle, o ile odgrywają one daną rolę: dzieci słuchają się rodziców, podczas gdy rodzice pouczają dzieci; przewodniczący jest odpowiedzialny za porządek spotkania itd., ale nie zgłasza wniosku i nie głosuje w jego sprawie, podczas gdy członkowie właśnie zgłaszają wnioski i głosują w ich sprawie; uczniowie podnoszą ręce, kiedy chcą coś powiedzieć, podczas gdy nauczyciele mogą mówić swobodnie; goście i gospodarze zachowują się w odpowiedni sposób itp.

Bez wątpienia wszystkie wyżej wspomniane normy mają funkcje koordynujące. Ale też rozróżnienie norm powszechnych i norm roli może równie dobrze odnosić się do norm nieposiadających funkcji koordynowania. Przykładowo niejedzenie groszku palcami czy niedłubanie w nosie w miejscu publicznym może być niekoordynującą normą powszechną, podczas gdy noszenie spódnicy przez kobiety i spodni przez mężczyzn zawsze było niekoordynującą normą roli. Mechanizm, którego funkcją biologiczną jest przekazywanie koordynującej normy, może mieć jako zbawienny efekt uboczny przekazywanie pokaźnej liczby niekoordynujących norm. Dlatego ludzie zwykle zachowują się konwencjonalnie, gdy wyrażają wiele indywidualnych, jak i społecznych, wzorców zachowań, które są przekazywane „na ślepo” i wydają się bezcelowe. Być może nasza skłonność do zabawy jest jeszcze innym efektem ubocznym wbudowanej w nas mentalności wytwarzającej koordynację.

Zaproponowałam prosty mechanizm stabilizacji koordynujących wzorów zachowań. Jego funkcja przejawia się w umiejętności czy dyspozycji do rozumienia norm społecznych w sposób, który polega na niezróżni-cowaniu opisów od instrukcji. Co ktoś robi (albo co das Man robi - czy nie przypomina to Heideggera?), co robi kobieta, co robi nauczyciel, jak