skanowanie0011 (13)

—3rt8—.....' APOKRYFY •

loby o tym, że żyt i działał w Aleksandrii w okresie panowania tych "królów. Wprawdzie sam przedstawia się jako poganin, ale tak dobrze zna sprawy żydowskie, że od razu widać, iż List ten mógł napisać tylko Żyd.

Pismo napisane jest w doskonałym języku greckim epoki hellenistycznej.¹ Powstało ono około 200 r. przed Chr. Za tą datą przemawia brak wzmianki o prześladowaniach w czasie panowania Seleucydów, uprzywilejowana sytuacja Żydów w Egipcie oraz dane archeologiczne.²

2.    3 KSIĘGA MACHABEJSKA

Pomimo tytułu, jaki nosi, nie ma ona nic wspólnego z treścią 1 i 2 Mch. Znajdujemy w niej opis cudownego uratowania Żydów aleksandryjskich od śmierci za czasów Ptolemeusza IV (221—205), który chciał ich wytracić w odwet za to, że nie pozwolono mu w Jeruzalem wejść do świątyni. Jednak dzięki interwencji Bożej musiał trzykrotnie odwoływać rozkaz, a w końcu sam stał się przyjacielem i dobroczyńcą Żydów. Z tej okazji postanowiono corocznie świętować dni wybawienia od śmierci (3-9 lipca), jako dni radości.

Temat 3 Mch podobny jest do treści Est. W obu utworach mamy do czynienia z legendą o święcie obchodzonym przez Żydów na pamiątkę wybawienia z wielkiego niebezpieczeństwa.

Legendę opisaną w 3 Mch znał również Józef Flawiusz, który umiejscawia wspomniane wydarzenia w czasie panowania Ptolomeusza IX (por. Contra Apionem 2, 5).

Księga została napisana prawdopodobnie około 100 r. przed Chr.³.

3.    4 KSIĘGA MACHABEJSKA

Jest to traktat, w którym autor stara się udowodnić, że rozum góruje nad namiętnościami. Tezę swą uzasadnia na przykładzie męczeństwa siedmiu braci i ich matki, opisanego w 2 Mch 6n. Stąd być może pochodzi tytuł całej księgi.

Napisał ją Żyd, który dobrze był zaznajomiony z kulturą grecką, a zwłaszcza z filozofią stoicką. Podkreśla on wartość, znaczenie i potęgę religii żydowskiej. Wzmianka o czterech cnotach kardynalnych i o dadOsta wskazuje na kontakt z filozofią stoików. Pojęcia te jednak są ściśle podporządkowane naczelnej idei: wiary w jedynego Boga i posłuszeństwu objawionemu Prawu. Autor jest również przekonany, że cierpienia męczenników za wiarę w Boga stanowią akt zadośćuczynienia za grzechy ludu i są rękojmią błogosławieństwa dla narodu (l, 11; ó, 29; 12, 21 n).

Autor 4 Mch mieszkał w diasporze, chociaż trudno sprecyzować miejsce jego pobytu. Jedni opowiadają się za Aleksandrią, inni za Antiochią. Wykorzystanie materiałów z 2 Mch 6 n pozwala ustalić terminus a quo powstania księgi. Nie mogła ona być napisana przed pierwszą połową I w. przed Chr.; A. Dupont-Sommer¹ jest zdania, że 4 Mch powstała w latach 117—118. Jej tekst zachował się w licznych rękopisach LXX i w niektóryclr^adprsaclr dzieł Józefa Flawiusza.²

4. JÓZEF I ASENET

Wątek księgi oparty jest na tekście Rdz 41, 45. 50. Józef poślubia w Egipcie piękną i młodą Asenet, córkę kapłana pogańskiego Putifara. Małżeństwo to budzi niechęć i sprzeciwy zarówno ze strony zazdrosnych synów faraona, jak również niektórych braci Józefa (Dana, Neftaiego, Asera i Gada). Jednakże czyn Józefa jest w oczach autora całkowicie usprawiedliwiony, gdyż Asenet poślubiając Józefa szczerze nawróciła się na wiarę w prawdziwego Boga.

Apokryf znany jest pod kilkoma tytułami. W przekładzie ormiańskim nosi nazwę Księga modlitwy Asenet, w niektórych rękopisach greckich Życie i wyznanie Asenet, natomiast w tłumaczeniu syryjskim Księga Józefa i Asenet.

Dzieło powstało w języku greckim,³. Dzisiaj przyjmuje się powszechnie, że zostało ono napisane przez Żyda mieszkającego w Egipcie i związanego z kręgami terapeutów. Autor wykorzystał w tym celu jakąś starą legendę o Józefie znaną w języku hebrajskim.

Księga powstała prawdopodobnie pod koniec I w. po Chr.⁴

5. KSIĘGI SYBILIŃSKIE

W starożytności greckiej i rzymskiej sybille były mitycznymi wieszczkami przepowiadającymi przyszłość. Mieszkały w pobliżu źródeł lub w jaskiniach. Istniały całe zbiory przepowiedni sybilii przekazywane najpierw w tradycji ustnej, a później na piśmie. Znali je i niekiedy cytowali Heraklit, Plutarch, Arystofanes, Platon i inni.

Żydzi z diaspory, a później również i chrześcijanie, posłużyli się nazwą sybilii i skomponowali proroctwa mające na celu rozpowszechnianie własnych idei reli-. gijnych i zwalczanie politeizmu.

Niektóre rękopisy wspominają czternaście ksiąg sybilińskich. W rzeczywistości jest ich dwanaście, a najważniejszymi są księgi III, IV i V, które wyszły od autorów żydowskich. Obejmują one około 1650 wierszy pisanych heksametrem.

III księga Sybilińska została napisana prawdopodobnie przez Żyda z Egiptu około 42 r. przed Chr. Jej autor, wykorzystując stare przepowiednie pochodzenia greckiego, babilońskiego i perskiego, opracował zgodnie ze swymi monoteistycznymi przekonaniami historię świata począwszy od potopu aż do nastania królestwa mesjańskiego. Na tym tle ukazuje wyższość rełigii żydowskiej nad wierzeniami pogańskimi.⁵

¹    Le ąuatriime livre des Machabees, Paris 1939.

²    Zob. A. Bentzcn, Introduction to the Old Testament, I, Copenhagen 1958, 240—241.

³    Polski przekład opublikował A. Suski, Józef i Asenet. Wstęp, przekład z greckiego, komentarz. STV 16 (1978) z. 2, 199—240.

⁴    Denis jw., 40—48.

⁵    Zob. V, Nikiprowe tzky, La troisieme Sibvlle, Paris 1970; por. również J. Frankowski, Księgi Sybi lińskie, RBL 26 (1973) 261—270.

1

   Zob. H. G. Meecham, The l.etter nf Aristeas. A Linguistic Siudy w Uh Speciał Reference to the Greek Bibie, Manchester 1935,

2

   Zob. Denis jw., 105—110. Por. również J. Frankowski, List Arysteasza czyli legenda o powstaniu Septuaginty, RBL 25 (1972) 12—22.

3

   Zob. J. Stępień, Machabejskie księgi (apokryficzne). PEB II 7 n.