skanuj0010

Procesy strzelców przy Murze Berlińskim

zwłaszcza przy wymiarze kary¹. Z drugiej natomiast strony podjął jednocześnie próbę wykroczenia poza granice literalnej wykładni przepisów ustawy o granicach państwowych i kodeksu karnego NRD. Zdaniem sądu, „przy pobieżnej lekturze § 27 ust 2 ustawy o granicach państwowych NRD i przy uwzględnieniu ust. 1, 4 i 5 tego przepisu uwzględniających zasadę proporcjonalności środków może powstać wrażenie, że mamy do czynienia z rozwiązaniem odpowiadającym zasadom państwa prawa w zakresie dopuszczalności użycia broni, ponieważ pozornie są one podobne do rozwiązań przyjętych w RFN [...]. Przy bliższym spojrzeniu okazuje się jednak, że jest to wrażenie fałszywe”². Rzeczywiście, prima facie przepisowi § 27 ustawy o granicach państwowych NRD z punktu widzenia zasad państwa prawa jakby niczego nie brakowało, ponieważ brzmiał on w następująco:

„Użycie broni palnej.

1.    Użycie broni palnej jest ostatecznym środkiem przemocy w stosunku do osób. Broń palna może być użyta tylko w takich przypadkach, gdy oddziaływanie cielesne z użyciem lub bez użycia środków pozostaje bez rezultatu lub w sposób oczywisty nie gwarantuje jego osiągnięcia. Użycie broni palnej w stosunku do osób jest dopuszczalne dopiero wówczas, gdy cel nie został osiągnięty przez zastosowanie broni w stosunku do rzeczy lub zwierząt.

2.    Użycie broni palnej jest uzasadnione w celu zapobieżenia popełnieniu lub kontynuacji czynu karalnego, który w świetle towarzyszących mu okoliczności stanowi przestępstwo. Jest także uzasadnione w celu ujęcia osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa.

3.    Użycie broni palnej powinno być zasadniczo poprzedzone słownym wezwaniem łub oddaniem strzału ostrzegawczego, o ile bezpośrednio istniejącego niebezpieczeństwa nie można uniknąć lub wyeliminować tylko przez celowane użycie broni palnej.

4.    Nie wolno używać broni palnej, jeśli:

a)    może to zagrozić życiu lub zdrowiu osoby trzeciej,

b)    osoba na podstawie zewnętrznych oznak jest w wieku dziecięcym,

c)    strzały miałyby być oddane na terytorium sąsiedniego państwa.

W stosunku do młodocianych i osób płci żeńskiej nie należy w miarę możliwości używać broni palnej.

5. W miarę możliwości należy przy użyciu broni palnej chronić ludzkie życie. Rannym należy przy zachowaniu koniecznych środków bezpieczeństwa udzielić pierwszej pomocy"^{2 3}.

W praktyce szczególnie „przewrotny", jeśli nie wręcz na swój sposób „cyniczny", okazał się jednak ustęp 2 tego przepisu, który odwoływał się do pojęcia przestępstwa, a więc odsyłał pośrednio do odpowiednich rozwiązań kodeksu karnego, zwłaszcza do § 213 ust. 3, określającego znamiona przestępstwa nielegalnego przekroczenia granicy. Za „ciężkie przypadki" ustawodawca uznał m.in. „popełnienie czynu ze szczególną intensywnością", „z użyciem niebezpiecznych środków lub metod" czy „z udziałem innych osób". Z praktyki orzeczniczej sądów NRD⁴ wynikało, iż już sam fakt wspólnego działania Gaudiana i Gueffroya oraz wykorzystanie do ucieczki niebezpiecznego narzędzia w postaci lin zaopatrzonych w kotwice wystarczał, by uznać ich czyn za ciężki przypadek przestępstwa nielegalnego przekroczenia granicy i by w konsekwencji legitymizowało to użycie w stosunku do nich broni przez funkcjonariuszy służb granicznych. Więcej nawet — ta legitymizacja formalna była wspierana przez legitymizację faktyczną. Nawet jeśli doszłoby do użycia broni z naruszeniem przepisu § 27 ustawy o granicach państwowych, to i tak trudno sobie wyobrazić jakiekolwiek zainteresowanie tym faktem ze strony organów wymiaru sprawiedliwości NRD z uwagi na szczególną politykę graniczną tego państwa. W praktyce sądów interpretacja wydarzeń oscylowała czasami na granicy tragedii i groteski, skoro nawet zwykła drabina była uznawana za narzędzie „niebezpieczne” bądź decydowała „o szczególnej intensywności działania" uciekiniera. Jeśli zwrócimy uwagę na ust. 5 tego przepisu i dodamy do tego jeszcze treść art. 30 Konstytucji NRD z 27 września 1974 r., stypulującego zasadę

123

1

Por. odpowiednie fragmenty uzasadnienia wyroku w: K. Marxen, G. Werle, op.cit. (przyp. 8), s. 6-19 oraz s. 67 i n.

2

   Tamże, s. 50.

3

   Tamże, s. 14.

4

   Por. np. oficjalną wykładnię przepisu § 213 kodeksu karnego zawartą we wspólnym stanowisku Prokuratury Generalnej i Sądu Najwyższego NRD z 15 stycznia 1988 r. — H. Rosenau, Tódliche Schusse im staatlichen Auftrag. Die strafrechtliche Verantwortung von Grenzsoldaten fur den Schufiwaffengebrauch an der deutsch-deutschen Grenze, Nomos Verlag, Baden-Baden 1998, s. 341-349.