skanuj0021

Procesy strzelców przy Murze Berlińskim

potwierdza dokładnie tezę odwrotną. Na tym też polega ochronna funkcja przepisu art. 103 ust. 2 Ustawy Zasadniczej, ponieważ jego zadaniem nie może być legalizacja i legitymizacja postfactum sprzecznej z prawem wykładni i procesu stosowania prawa: „W opinii Senatu funkcjonariusze graniczni nie mogą się czuć rozczarowani w swoim zaufaniu do kontynuacji obowiązywania ustawowych [kursywa w oryginale —J. Z.] regulacji, ponieważ prawo pisane NRD może być interpretowane także w sposób przyjazny prawom człowieka. Art. 103 ust. 2 Ustawy Zasadniczej Niemiec nie chroni zaufania do trwania skutków określonej praktyki państwa i praktyki wykładni prawa”¹. W sensie filozoficzno- i politycznoprawnym mamy więc do czynienia z tezą niezwykle istotną z punktu widzenia zmieniającego się paradygmatu państwa prawa — naruszający prawa człowieka posiadacze aktualnej władzy politycznej i osoby wykonujące bezpośrednio ich decyzje nie mogą liczyć w przyszłości na bezkarność tylko dlatego, że stanowione przez nich prawo i praktyka jego stosowania oraz wykładni pozornie legalizowały i legitymizowały ich działania. Nie taki jest bowiem sens i funkcja ochronna zasady nullum crimen, nulla poena sine lege poenali anteriori. Rzeczywiście trudno sobie wyobrazić orzeczenie o większym nasyceniu problematyką filozoficznoprawną² niż wyrok Sądu Najwyższego RFN z 20 marca 1995 r. w sprawie Axela Hannemanna.

5. Sprawiedliwość po latach — przypadek Petera Fechtera

We wstępie przedstawiłem już dramatyczne wydarzenia towarzyszące śmierci najbardziej spektakularnej ofiary Muru Berlińskiego — Petera Fechtera. Pozornie wydawać by się mogło, że znaczny upływ czasu i związane z tym trudności dowodowe zupełnie uniemożliwiają zainteresowanie tym przypadkiem ze strony prawa karnego. Tymczasem stało się coś wręcz przeciwnego i także ta sprawa znalazła po prawie 35 latach swój finał przed sądem. Ustalono, że osobami odpowiedzialnymi za śmierć Petera Fechtera i usiłowanie zabójstwa jego towarzysza Helmuta Kulbeika są Walter Rolf F. i Erich Richard S. Wyrok w ich sprawie zapadł 5 marca 1997 r. przed Sądem Krajowym w Berlinie³ — F. został skazany na karę 1 roku i 9 miesięcy, a S. 1 roku i 8 miesięcy pozbawienia wolności, w obu wypadkach warunkowo zawieszono jej wykonanie.

Lektura tego orzeczenia w warstwie dogmatycznoprawnej nie przynosi właściwie niczego nowego — standardowe meritum w zakresie winy i kary, standardowe uzasadnienie ustaleń faktycznych i ich prawnej oceny. Można tego było w gruncie rzeczy oczekiwać już przed rozpoczęciem procesu, ponieważ podstawowa linia orzecznictwa została już ustalona w wielu wcześniejszych wyrokach w sprawach Mauerschiitzen. Jest jednak w tej sprawie coś, co mimo wszystko pobudza wyobraźnię wszystkich zainteresowanych historią Muru Berlińskiego — oto po prawie 35 latach sądowe postępowanie dowodowe odkrywa kulisy opisanych we wstępie fotografii, które przez wiele lat w sposób symboliczny funkcjonały w świadomości opinii publicznej.

Nagle poznajemy bliżej nie tylko okoliczności ucieczki i późniejszej śmierci Petera Fechtera, odsłania się także tożsamość bezimiennych do tej pory sprawców. Okazuje się na przykład, że to, co w legendarnych przekazach o wydarzeniach z 17 sierpnia 1962 r. trwało kilka godzin, w rzeczywistości zamknęło się w 50 minutach. Z 35 strzałów oddanych w kierunku uciekającego zaledwie jeden był celny i trafił go w udo. Rana była jednak tak skomplikowana i groźna, że krwawiący u stóp Muru Berlińskiego Fechter najprawdopodobniej zmarłby nawet wówczas, gdyby błyskawicznie udzielono mu pomocy lekarskiej czy wręcz poddano natychmiastowej operacji. W postępowaniu sądowym potwierdziły to protokół obdukcji i opinia biegłego⁴. Czy te ustalenia, biorąc pod uwagę wszystkie inne okoliczności i wydarzenia z 17 sierpnia 1962 r., zmienią coś w symbolicznym obrazie śmierci

139

Tamże.

Immanentny związek pomiędzy filozofią prawa i prawem karnym w sprawach Mau-erschiitzen podkreśla ostatnio K. Ktihl, Die Bedeutung der Rechtsphilosophie /tir das Straf-recht, Nomos Verlag, Baden-Baden 2001; por. także K. Adomeit, Die Mauerschiitzenpro-zesse—rechtsphilosophisch, Neue Juristische Wochenschrift 1993, s. 2914-2916; H. Dre-ier, Gustav Radbruch md die Mauerschiitzen, Juristen Zeitung 1997, s. 421-434; A. Kauf-mann, Die Radbruchsche Formel vom gestezlichen Utrecht und iibergesetzlichen Recht in der Diskussion um das im Namen der DDR begangene Utrecht, Neue Juristische Wochenschrift 1995, s. 81-86, oraz K. Seidel, op.cit. (przyp. 17), passim.

Tekst wyroku wraz z uzasadnieniem w: K. Marxen, G. Werle, op.cit. (przyp. 8), s. 241--248.

Tamże, s. 244 i n.