skowronek3

HORYZONTY POLONISTYKI

I tORYZONTY POLONISTYKI j^Bl

wobec forin nowomedialnych kategoria 3D jawiła się jako ratunek dla tradycyjnej instytucji kina? Można też zastanowić się nad rolą elektów specjalnych, które nie służą tu tylko uatrakcyjnieniu przekazuj ale również,, posiadając rangę artystyczną (m.in. przez swą „niezauważalność”), budują dramaturgię. Warto zapytać, dlaczego uniwersum świata przedstawionego jest tak spójne. Jakie strukturalne elementy łączą film Camerona z innymi opowieściami „światotwórczymi” (J.R.R. Tolkiena, G. Lucasa, F. Herberta, A. Sapkowskiego, U. L.e Guin)⁸. W jaki sposób reżyser odwołuje się do znanej topiki, narracji mitologicznych oraz podstawowych antropologicznie (przeddyskursywnych) wyobrażeń? Dobrze byłoby porozmawiać w Idasie na temat trzech osi semiosfery (My -- Oni; Zwierzę - Maszyna; Życie - Śmierć).

Wreszcie - jak się ma wyobrażony świat księżyca Pandora do bardzo popularnego dziś modelu kreowania indywidualnej duchowości? Czy dla spiritnal seekers („poszukiwaczy duchowych”), pragnących znaleźć własną drogę pośród wielu tradycji religijnych, wyłożone w filmie koncepcje „pogłębionej ekologii” mogą być propozycją „nowej duchowości”? Na rozgrzewkę zaś proponuję zabawę w poszukiwanie, funkcjonujących w Auatarze, intertekstualnych nawiązań do innych filmów.

3. Bardzo popularny telewizyjny serial animowany Wlatcy mócb Bartosza Kędzierskiego - mimo krytycznej oceny dokonywanej przez rzesze moralistów - po zdystansowanej analizie okazuje się doskonałym tekstem, służącym analizie mechanizmów językowej komunikacji. Wystarczy spojrzeć na język agresji jako typowy język władzy i równocześnie typowy język buntu. Pokazać dia-lektykę obu form wyrażania. Wlatcy tnóch stanowią także doskonalę exemplurn konfor-mizacji „języka buntu” i sprowadzenia kategorii „oporu” do stereotypowych wykładników. Czy w dzisiejszych warunkach pono-woczesnego świata młodzież dostrzega jeszcze potrzebę protestu? Jaką funkcję pełni „przesterowanie języka” (dosadność i hiper-

bolizacja) oraz celowa gra z wulgarnością?⁹ Warto zbadać zjawisko dewulgaryzacii wulgaryzmów, m.in. poprzez wpisanie ich w wv-rafinowane koncepty językowe oraz eksperymenty OystememTcksylćalnym, słowotwórczym i składniowym. Warto zastanowić się również nad funkcjonowaniem odwiecznej potrzeby karnawałowego odwracania porządków oraz nad działaniami językowymi o funkcji magicznej (często wulgaryzmami), którymi próbuje się oswajać świat - trudną, niezrozumiałą rzeczywistość.

4. Nie jestem entuzjasta lego, żeby sobie mlody człowiek siedział Pnedkonitiuterem. oglądaJJiljniki,_pawogtafię,-pociągalz hutej-ki z piwern i zagłosował, gdy mu przyjdzie na to ochota. Wiadomo, kto mdprzewagę w~Tn-ternecie i kto się nim posługuje. Tą grupą najłatwiej manipulować, sugerować, na kogo ma zagłosować. Te siowajjaroslawa Kaczyńskiego, traktowane jako samodzielny tekst kultury, mogą służyć nie tylko do lingwistycz-no-kulturowej analizy języka nienawiści, ale przede wszystkim prowokować do klasowej dyskusji nad modelami publicznej komunikacji, społeczną roląTńfernefu, fenomenem Web 2.0, obywatelską aktywnością polityczną, konwergencjąTriediówfweszciejrozma-irymi formami kultury uczestnictwa¹⁰. Cytat ten ujawnia, że nowe media oraz aktywne formy korzystania z nich niektórzy politycy (czy tylko oni?) odczytują jako zagrożenie dla swej pozycji (nadzorcy i kontrolera społecznego dyskursu).

W Polsce nie docenia się faktu, że Internet drugiej generacji (Web 2.0) stanowi istotę społeczeństw demokracji komunikacyjnej, w których nie istnieje już tradycyjny podział

* Por. J. Dukaj, Stworzenie świata jako gałąź sztuki, „Tygodnik Powszechny” 2010, nr 6. ^y Por. Ii. Skowronek, Warstwa językowa jako klucz interpretacyjny serialu „Wlatcy móęb " Bartosza Kędzierskiego, w: Kultura w mediach ~ media w kulturze, pod red. A. Ogonowskiej, Z. Bauera, li. Skowronka, Kraków 2010 (w druku).

^M> Por. H. Jenkins, Kultura konwergencji. Zderzenie starych i nowych mediów, rlum. M. Bernatowie?., M. Filicialc, Warszawa 2007.

na producentów i konsumentów znaczeń. Tradycyjne media głównego nurtu (przede wszystkim telewizja) centralnie upublicznia-ją informacje, media oddolne (internet) są natomiast formą lokalnego mobilizowania do reakcji nate informacje. Nie będzie zatem przesadą stwierdzenie, iż Internet drugiej generacji zasadniczo zrewidował funkcje społeczne i cechy dystynktywne medium telewizji. Coraz mniejsze znaczenie pełni bowiem tradycyjna telewizyjna ramówka; przypisanie do finearności przekazu, budówańie"stalych tożsamości społecznych lub narzucanie okre-ślonycli wzftrów odbioru. Warto o tych wzajemnych relacjach Internetu i telewizji również w klasie podyskutować.

5.    Telewizyjne seriale są doskonałym tekstem, by zastanowić się nad tym, za pomocą jakich środków wyrazu film „maskuje” swoje założenia ideologiczne. Seria emitowana w lelewizjijAXNKryminalnęzagadkimogłaby służyć takim analizom. Mitologia porządku publicznego (sojusz władzy państwowej i nauki) wraz z dominującym dyskursem racjonalistyczno-scjentystycznym stanowi główny rys ideologiczny omawianego serialu. Trzeba jednak zapytać, dzięki jakim formom reprezentacji, konstrukcjom znakowym, realizatorzy czynią ów ideologiczny przekaz skutecznym. Można zadać także pytanie, jakie dyskursy ideologiczne stoją z kolei za polskimi serialami, takimi \aSć Plebania, Hańczo, Cjjciec Mateusz■ Klan. Warto podyskutować w szkole, czym różni się „fa-ntilizm”, funkcjonowanie w zamkniętym, wąskim kręgu interesów rodzinnych, od zróżnicowanego _w poglądach, otwartego społeczeństwa obywatelskiego. Czym jest kapitał społeczny i jak'gó budować? Jestem przekonany, że temat obywatelskiej aktywności jest dla współczesnej polskiej szkoły bardzo ważny.

6.    Film Zmierzch (200(i) Catherine Har-dwiclce na podstawie powieści Stephenie Mayer może posłużyć z kolei jako podstawa do dyskusjj na temat rozmaitych Tryteriów i punktów odniesienia w wór tóśćTo w a n i u tekstów kulturyTFilfn 4eTfTrT3kfuję''przede ws/.ystkim jako fenomen społeczno-antropo-logiczny, mniej zaś artystyczny. Dlaczego Zmierzch, noszący podręcznikowe znamiona kiczu, stal się tak popularny? Czy wobec interpretacji młodego człowieka, dokonywanej w kontekście jego życia i przeżywanych problemów (poczucia własnej przeciętności, społecznego niezrozumienia i wyobcowania, kłopotów w rodzinie, rozterek duchowych, marzeń o osobistym szczęściu, pragnień transgresji oraz inicjacji), kategoria estetyczna kiczu może mieć zastosowanie?

Sukces filmu na pewno nie był tylko efektem sprawnie działającej machiny promocyjnej. Zadecydowały o tym również głębsze przyczyny..Podstawowa ich grupa mieści się w obszarze antropologii kulturowej oraz psychologii społecznej i poznawczej. Sferę emocji (por. piramida potrzeb Maslowa) reżyserka, a wcześniej pisarka, połączyły z podstawowymi dla kilkunastolatków psychologicznymi potrzebami, kognitywnymi mechanizmami identyfikacji, wreszcie wykorzystały uniwersalne modele racjonalności potocznej (stereotypizacja postaci i sytuacji, konserwatyzm obyczajów)', binarność w kacegoryzacji świata). Takie powiązanie pierwotnych wzorców rozumienia rzeczywistości, prymarnych psychologicznie oczekiwań odbiorczych oraz zestawienie ich ze wzorcami narracji klasycznego romansu, połączone z elementami narracji poradnikowej - snucie (auto)terapeu-tycznej narracji budującej tożsamość - były główną przyczyną sukcesu Zmierzchu i określiło zasadnicze strategie czytania tych opowieści (książki i jej ekranizacji).

7. Kultura popularna bywa bardzo często (samo)świadoma. Inteligentnieodwolujesię do samej siebie, podważając uproszczone wyobrażenia na swój temat. Tak jak kiedyś western wypracował formułę anty-westernu, tak obecnie komiks i jego ekranizacje doczekały się swej dekonstrukcji - zwłaszcza klasycznego wzorca opowieści boharerskicj. t.Film Watchmen. Strażnicy (^009) Żacka Sny dera jest bardzo udaną adaptacją komiksu {Alana Moore'a (scenariusz) i Davida Gib-bonsa (rysunki). Óbydwa teksty Strażników

0

polonistyka

5/2010