socjologia 4

170 Rordział 6. Socjologia dała - zdrowie, choroba i starzenie się

niższych szczeblach. Na przykład dziecko cierpiące we wczesnym okresie na dolegliwości zdrowotne może nie osiągnąć takiego poziomu wykształcenia i statusu zawodowego jak jego rówieśnicy. W myśl tego stanowiska zly stan zdrowia prowadzi do odsunięcia jednostki od pracy, awansu i stanowisk.

3.    W wyjaśnieniach kulturowych i behawioralnych podkreśla się znaczenie, jakie ma dla zdrowia styl żyda jednostki. Pewne zachowania niższych klas społecznych - jak palenie, niewłaściwa dieta czy wyższe spożyde alkoholu - szkodzą zdrowiu. Zgodnie z tym stanowiskiem główną odpowiedzialność za zły stan zdrowia ponosi sama jednostka, gdyż pod względem wielu aspektów stylu życia ma wolny wybór. Niektórzy zwolennicy tego wyjaśnienia uważają jednak, że takie zachowania są zakorzenione w kontekście klasowym i nie zależą wyłącznie od decyzji jednostek. Jednak oni również za główne przyczyny złego stanu zdrowia uznają styl życia i sposób odżywiania.

4.    Wyjaśnienia materialistyczne, czyli środowiskowe, upatrują przyczyn nierówności zdrowotnych w obrębie większych struktur, jak ubóstwo, status materialny i rozkład dochodów, bezrobocie, problemy mieszkaniowe, zatrucie środowiska i złe

prac* w wydłużonym wymiarze godzin, stres zawodowy lub mebezp^czne warunki pracy

niski poziom wiedzy (szczególnie w zakresie ochrony zdrowia; oraz lekceważenie opieki zdrowotnej i dostępnych usług medycznych

niskie dochody

brak wtasorwei opie<u socjalnej i medycznej, brak dostępu do usług medycznych i pomocy społecznej

izolacja społeczna I wykluczonie - żyde i marginos* społeczeństwa, niewielka kontrola nad własnym życiom

brak pieniędzy i wypoczynek lub dostępu do terenów ziekmych

- mieszkanie na terenach ’ przemysłowych o dużym ryzyku zatrucia Środowiska,

: dużym ruchem samochodowym < i zanieczyszczeniem > . powietrza

. nadmierne pa'enio i p<ie .• } f przyjmowani# r.e'#gatnych i Środków farmakologicznych. £ ^ niestosowanie zabezpieczeń , . przy uprawianiu seksu .jH

> spożywanie jeazenia śmieciowego" oraz innych złych • _>v pokarmów

r mieszkanie na terenach fcj *. o dużym zagrożeniu

■i—, oomecnfcią _- '-1

■yy ' rieprzestrzeganle zasad hktlonv

^2,9 rozwązanla

fi komunikacyjne i słaby dostęp do Środków fcwnunBK# ,4

' I.-'’-    J zasad higieny

ił. 'f| ■ - r ‘wpowanle złej *    i bezpieczeństwa

ty A opieka i socjalizacja    chłód i przeludnienie

warunki pracy. Klasowe wzory nierówności zdrowotnych mają być skutkiem dep-rywacji materialnej. Jedynym sposobem na zmniejszenie nierówności zdrowotnych jest działanie na poziomie źródłowych przyczyn nierówności społecznych w ogóle. Black Report - sporządzony na zlecenie rządu w celu uzyskania danych na temat nierówności zdrowotnych i wskazówek co do polityki zdrowotnej i dalszych badań -skupia się głównie na materialistycznych wyjaśnieniach nierówności zdrowotnych. Nie podważa on prawomocności innych argumentów, ale zdecydowanie podkreśla potrzebę wdrożenia szeroko zakrojonej strategii walki z ubóstwem i powszechnej edukacji jako sposobów na przezwyciężenie nierówności zdrowotnych. Wiele późniejszych badań potwierdziło zasadność tych wniosków (zob. Maclntyre 1997).

Oficjalna polityka rządu opiera się jednak na kulturowych i behawioralnych wyjaśnieniach nierówności zdrowotnych. Rząd konserwatywny z Margaret Thatcher na czele zlekceważył wyniki Black Report, uznając rekomendowane przez niego wydatki publiczne za nierealistyczne i nieroztropne. Podobnie kolejne rządy organizowały kampanie na rzecz zdrowia, mające wpłynąć na indywidualne wybory w zakresie stylu życia. Kampanie antynikotynowe i programy „zdrowego odżywiania się” to przykłady starań mających na celu kształtowanie zachowań społeczeństwa. Takie kampanie zachęcają jednostki do wzięcia odpowiedzialności za własne samopoczucie i zdrowie. Mało uwagi poświęcają ograniczeniom, jakie narzuca jednostkom ich pozycja społeczna. Na przykład świeże owoce i warzywa, podstawa zdrowej diety, są droższe od wielu produktów zawierających dużo tłuszczów i cholesterolu. Badania pokazują, żc najwięcej zdrowej żywności spożywają grupy najwyżej zarabiające.

Rząd Nowej Partii Pracy postrzega problem nierówności zdrowotnych w szerszych kategoriach, uznając wpływ czynników kulturowych, jak również materialnych, na zdrowie człowieka. Raport Our Healthier Nation z 1998 roku podkreśla znaczenie wielu różnych - społecznych, ekonomicznych, środowiskowych i kulturowych - czynników, które wspólnie decydują o złym stanie zdrowia (niektóre z nich pokazuje diagram 6.2) Raport zawiera również propozycję podjęcia kilku sprzężonych ze sobą inicjatyw' rządowych, których przedmiotem będą nie tylko symptomy złego stanu zdrowia społeczeństwa, ale także jego przyczyny - bezrobocie, złe warunki mieszkaniowe i złe kształcenie.

Zdrowie a płeć

Badania wykazały również niewspółmierności między zdrowiem mężczyzn i kobiet. Generalnie prawie na całym świecie kobiety żyją dłużej niż mężczyźni. Jednocześnie kobiety częściej zapadają na choroby, szczególnie w starszym w»ieku. Kobiety są bardziej skłonne szukać pomocy medycznej i częściej od mężczyzn same zgłaszają się do lekarza (zob. tabela 6.2). W krajach uprzemysłowionych dwa razy więcej kobiet niż mężczyzn skarży się na lęki i depresję. W całościowym obrazie, jaki się wyłania dla krajów rozwiniętych, kobiety żyją dłużej od mężczyzn, ale bardziej chorują i są mniej sprawne (zob. Doyal 1995).

Przyczyny śmierci i rozkład chorób różnią się nieco w przypadku kobiet i mężczyzn (zob. diagranT6.‘3) ."Najczęstszą przyczyną zgonów mężczyzn i kobiet są choroby serca, ale mężczyźni częściej giną w wypadkach i wskutek aktów przemocy, a także są bardziej podatni na uzależnienia od narkotyków i alkoholu. W sumie mężczyźni chorują rzadziej, ale choroby, na które cierpią, częściej prowadzą do śmierci.

Jak się zdaje, czynnikiem zdrowotnego statusu kobiet są warunki materialne, ale czynnik ten zawsze trudno było zmierzyć. W wielu badaniach kobiety klasyfikowano we-