socjo6

113

Klasyczne teorie i studia empiryczne w mikrosocjobgii

3.3.4.    Antyredukcjonizm. Wprawdzie kwestia redukcjonizmu jest u Lewina analizowana głównie w kategoriach psychologicznych, ale - jak sądzę - rozważenie jego poglądów uprawnia także do sformułowania konkluzji odnoszących się do budowania wyjaśnień w socjologii. Po pierwsze, fakt wykorzystywania teorii fizycznej jako źródła pomysłów heurystycznych nie oznacza bynajmniej redukowania psychologii (czy też dynamiki grupowej) do fizyki. Nie jest to nawet - jak sądzę - poszukiwanie analogii pomiędzy światem fizycznym i psychicznym. Jest to jedynie - podobnie jak w wypadku strukturalizmu emergencyjnego - poszukiwanie niekonwencjonalnej bazy heurystycznej dla psychologii czy socjologii. Lewin wyraźnie twierdził, że zjawiska psychologiczne winny być wyjaśniane w kategoriach psychologicznych, zupełnie tak samo, jak zjawiska fizyczne należy wyjaśniać w kategoriach właściwych fizyce. Co więcej, twierdził, że psycholog przyjmujący założenie, iż zjawiska psychologiczne są realne (nawet jeśli nie dadzą się wyrazić w terminach fizycznych lub też ulokować w przestrzeni fizycznej), jest w stanie zbadać je trafniej niż ten, kto zakłada, że stanowią one jedynie „konstrukty” (Deutsch, 1968a, s. 415). Psychologowie bowiem, wbrew temu, co się twierdzi na gruncie potocznej wiedzy socjologicznej, mają dokładnie te same problemy co socjologowie. Ci pierwsi, zwłaszcza jeśli ich orientacja metodologiczna ma cechy holistyczne, muszą bronić sensowności używania takich pojęć, jak „nadzieja”, „dążenie”, „zdolność”, rozumianych jako samoistne, realne obiekty psychologiczne, podobnie jak socjologowie uznający tę orientację toczą boje o uznanie istnienia grupy społecznej, świadomości, kultury itp. Reasumując, stanowisko metodologiczne Lewina należy określić jako antyredukcjonistyczne, co jest zresztą naturalną konsekwencją fundamentalnej cechy jego teorii pola - holizmu ontologicznego oraz jego koncepcji całości jako układu dynamicznego.

3.3.5.    Antyarystotelizm. W 1935 roku, a więc wówczas, kiedy teoria pola w psychologii i socjologii małych grup dopiero się tworzyła, Lewin pisał, że współczesnap-sychologia jest zdominowana przez aiystotelesowski sposób myślenia (1935, rozdz. 1). Cechą tego sposobu myślenia było traktowanie wszelkich procesów i zdarzeń psychologicznych jako zdeterminowanych przez różnorodne właściwości jednostki - instynkty, dziedziczność, inteligencję, potrzeby itd. (zob. też Deutsch, 1968a, s. 417), których oddziaływanie było stosunkowo niezależne od sytuacji. To właśnie Lewin w zasadniczy sposób zmienił ten sposób myślenia, wprowadzając pojęcie pola psychologicznego. Jak pisał, zdarzenia psychiczne, procesy psychiczne są funkcją pola psychologicznego, na które składają się jednostka oraz wzajemnie powiązane i zdeterminowane czynniki środowiska zewnętrznego (Lewin, 1935, s. 41). Tak więc zasługą Lewina było uznanie za niemożliwe do zaakceptowania w psychologii i psychologii społecznej (socjologii małych grup, mikrosocjologii) twierdzeń, w których eksplanansie odwoływano by się jedynie do czynników odnoszących się do jednostki.

3.3.6.    „Klimaty przywództwa” w małych grupach. Badania nad eksperymentalnie wytworzonymi i przeniesionymi do grupy klimatami społecznymi, a precyzyjnie rzecz ujmując - klimatami przywództwa, zostały zapoczątkowane przez Lewina i Lippitta