Syst Finansowy040

Działalność ta miała niewątpliwie istotne znaczenie w pewnych okresach historycznych (szczególnie w wieku XIX w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych), jednak z punktu widzenia funkcji systemu finansowego oznaczała materiali-zowanie się jego zadań kapitałowo-redystrybucyjnych w sposób pasywny (tradycyjne banki inwestycyjne wspomagały proces emisji, natomiast same nie kreowały instrumentów finansowych). Sytuacja zmieniła się w ostatnim ćwierćwieczu XX w. wraz z rozwojem rynków finansowych, prywatyzacją przedsiębiorstw państwowych w wielu krajach oraz rozwojem nowych technik finansowych (tzw. inżynieria finansowa). Zjawiska te zmieniły charakter banków inwestycyjnych — stały się one aktywnymi pośrednikami finansowymi; paleta usług świadczonych przez te instytucje skokowo wzrosła. Co się tyczy kreowania instrumentów finansowych, to należy zasygnalizować aktywność tych instytucji w tworzeniu (i obrocie) instrumentów pochodnych. Znaczenie banków inwestycyjnych na rynku kapitałowym powoduje również, że odgrywają one obecnie istotną rolę w obszarze funkcji kontrolnych systemu finansowego²⁰.

Banki inwestycyjne zamykają w naszym zestawieniu grupę podmiotów, które określiliśmy jako instytucje tworzące niepieniężne instrumenty finansowe. Odmienny charakter ma druga grupa podmiotów, wchodząca w skład instytucji będących aktywnymi pośrednikami finansowymi, tj. banki.

Mówiąc o bankach mamy na myśli tzw. dwupoziomowy system bankowy, charakterystyczny dla współczesnej gospodarki rynkowej. Jeden poziom stanowi bank centralny, będący instytucją publiczną, realizujący określony fragment polityki gospodarczej państwa (chodzi przede wszystkim o politykę pieniężną). Bank centralny ma monopol na kreowanie gotówki, czy też szerzej bazy monetarnej, która poza gotówką obejmuje środki pieniężne na rachunkach banków komercyjnych w banku centralnym. Drugi poziom to sieć banków nastawionych na działalność komercyjną, które z reguły mają charakter podmiotów prywatnych (aczkolwiek w rzeczywistości zdarzają się tu wyjątki). Mówiąc o tej drugiej grupie banków używa się zazwyczaj przymiotników „komercyjne”, „handlowe” albo „depozytowe”. W ten sposób wyłącza się z tej grupy omówione już banki inwestycyjne, a jednocześnie wprowadza ogólne pojęcie pozwalające objąć różne typy instytucji bankowych, odgrywające aktywną rolę w procesie kreowania pieniądza²¹.

Pomimo tego, że banki (i bank centralny, i banki komercyjne) przeszły znaczną ewolucję, ich podstawową rolą jest dostarczanie usług o charakterze monetarnym — współtworzenie pieniądza oraz zapewnienie jego obiegu. Dlatego też pojęcie „system bankowy” stosuje się czasami zamiennie z pojęciem „system monetarny”. Używając tej terminologii można zatem powiedzieć, że monetarna funkcja systemu finansowego jest realizowana przez dwa jego człony: prywatny system

²⁰    Usługi świadczone przez współczesne amerykańskie banki inwestycyjne zostały dokładnie omówione np. w książce: Marshall, Ellis (1994).

²¹    W tym ujęciu abstrahuje się więc od formy prawnej instytucji. Bankiem komercyjnym jest tu zarówno spółka akcyjna, spółdzielnia, jak i instytucja państwowa.

40