t159

Część czwarta Andragogika jako nauka o edukacji dorosłych 359

wszechnienie i pogłębianie w całym społeczeństwie wiedzy, zwłaszcza tej, która miała największe związki z praktyką życiową słuchaczy.

Jedną ze wspólnych cech szesnastowiecznych i siedemnastowiecznych utopistów było to, że w ich idealnych państwach społeczeństwo było przedstawione jako powszechnie oświecone, a system oświaty - pojmowany bardzo szeroko - obejmował system szkolny i pozaszkolną oświatę dorosłych. Według założeń tych myślicieli zintegrowana i traktowana równorzędnie z pozostałymi elementami ogólnego systemu edukacji narodowej oświata dorosłych miała wszystkim obywatelom zapewnić wychowanie przez całe życie.

2. Zarys rozwoju refleksji nad edukacją dorosłych

Rozwój praktyki wychowawczej dotyczącej dorosłych postępował powoli i niełatwo.

Początkowo przejawy praktyk tego rodzaju miały charakter ograniczony. Występowały one w działalności zakonów religijnych, uniwersytetów średniowiecznych i w ruchu reformacyjnym.

W epoce Oświecenia za sprawą fizjokratów podejmowane były próby oświecenia chłopstwa w celu zapewnienia odpowiedniego poziomu produkcji rolnej.

Jednakże pracą wychowawczą przez wiele wieków objęte były raczej tylko dzieci i młodzież. Ten stan rzeczy uległ zmianie w wyniku głębokich przeobrażeń w stosunkach społecznych i w sposobie produkcji dóbr materialnych, zapoczątkowanych w drugiej połowie XVIII wieku w Anglii. Szybki postęp nauki i techniki, rewolucjonizujący produkcję przemysłową spowodował zasadnicze zmiany w stosunkach społecznych. Stan rzemieślniczy ulegał rozpadowi. W szybkim tempie wzrastała liczba osób zatrudnionych w przemyśle. Zjawisku temu towarzyszył gwałtowny rozwój miast i ośrodków przemysłowych oraz głębokie przemiany w strukturze gospodarki rolnej. Nastąpił szybki rozpad feudalnych stosunków na wsi i rozpoczęły się wielkie migracje ludności ze wsi do miast i do ośrodków przemysłowych w poszukiwaniu chleba i pracy.

Te wielkie zmiany w stosunkach społecznych i w sposobie produkcji dóbr materialnych znane są pod nazwą rewolucji przemysłowej. Przewrót ten rozpoczął się w Anglii, ale z biegiem czasu objął wszystkie kraje Europy i Ameryki.

Gwałtowne przeobrażenia stosunków gospodarczych i społecznych doprowadziły też do zasadniczo nowej sytuacji w dziedzinie oświaty. W tych nowych warunkach rodziły się nowe potrzeby oświatowe. Oświata stała się potrzebą chwili. Zaczęto bowiem dostrzegać duże znaczenie oświaty dla gospodarki. Uznano więc, że robotnik obsługujący maszyny, produkujący towary za-