skanuj0016

zne dylematy jako dyscypliny naukowej

Część czwarta    Andragogika jako nauka o edukacji dorosłych

419

ym na określenie szkół i sta- 1 ^ wszystkim dla współczesncfl zną (E. Goffman), socjologię ■i (C. Wright Mills), socjolo- i fenomenologią (E. Husserl. Szkołą Frankfurcką (J. Haber* ijącą się paradygmatem inter* gotowych poglądów przedstawi iraczałoby ramy niniejszej 1 przyjmowaną przez nich kora

ntacji radykalnej i krytyczne* kiego społeczeństwa kapitali* > nauk społecznych. Obie te tak ] p pozostają w ścisłym związku ka wpisana w zinstytucjonalifl lą częścią, jest oparta na racjo- j ffecznemu i realizuje jego nad-1 mej służą do podtrzymywania] rynku pozwalają programować lie wiedzy i jej transmisja po-plizację reprodukcji zastanej I zy i uprzywilejowania.

Jętych z neopozytywistycznej kiwaniu zasady obiektywizmu, pana rzeczywistość³⁰⁵. Mają one y garnizonu i donoszą władcom pols twa. Co śmielsi wdziewają łopstwem, po czym przynoszą ze mną tajemnicę, jaką okrywa się twiejszą manipulację i panowa-edzy odzwierciedlającej rzeczy-

Odpowiedź na to pytanie może jepcji J. Habermasa, najbardziej

Bp. Orientacja radykalna i krytyczna pa 1986.

I socjologii wolnej od wartości. W: Szacki (red.): Czy kryzys socjologii?

znanego przedstawiciela Szkoły Frankfurckiej. Jego zdaniem³²* rzeczywistość społeczną konstytuują trzy sfery, tj. sfera władzy i panowania, sfera pracy i interakcyjna sfera symboli językowych. Każda z nich opiera się na innym typie racjonalności społecznej i kreuje odmienny rodzaj interesów poznawczych. Nauki matematyczno-przyrodnicze i praktycznie zorientowane nauki społeczne realizują racjonalność techniczno-celowościową. Dostarczają one wiedzy empirycznej, służącej opanowywaniu świata przyrodniczego i użytecznej dla inżynierii społecznej w skali masowej. Nauki społeczne realizując interes praktyczny, przyczyniają się do zniekształcania komunikacji międzyludzkiej i kolonizowania jej przez istniejące stosunki władzy i panowania. Rozciąganie racjonalności instrumentalno-technicznej na sferę komunikacji międzyludzkiej sprawia, że życie ludzkie zaczyna koncentrować sie na środkach, które w warunkach świadomościowego rozmywania się celów, stopniowo autonomizują sie. W ten sposób ludzie stają się trybem machiny społecznej, nie zaś podmiotami zdolnymi świadomie kształtować swoje życie i wpływać na bieg zdarzeń w świecie. Ich egzystencja skolonizowana przez sferę władzy i pieniądza, staje się obiektem zarządzania podobnie jak produkcja i towar i ulega wyjałowieniu. Rodzi poczucie zdeterminowania i beznadziejności.

Przeciwstawić się temu może opinia publiczna. Będzie to możliwe, jeżeli zdoła ona wyzwolić się z doraźnych interesów politycznych i ekonomicznych i uzyskać samoświadomość pozwalającą na refleksję nad jakością życia w kategorii celów. Jest to warunek niezbędny dla uzyskania przez uczestników komunikacji potocznej wyzwolenia społecznego. Spełnienie tego*warunku jest zadaniem emancypacyjnie zorientowanych nauk społecznych. Zmierzając do stabilizowania i ustawicznego poszerzania komunikacji w społeczeństwie, zmierzają one zarazem do poszerzania sfery intersubiektywności ludzkiego bytu.

Intersubiektywny charakter świata społecznego wymaga rezygnacji z procedur badawczych opartych na chłodnej, bezstronnej i aksjologicznie neutralnej obserwacji prowadzonej z pozycji usytuowanego „na zewnątrz” badacza. Proce-, dura badawcza powinna być oparta na metodzie rozumienia. Rozumiejące docieranie do sensów i znaczeń ludzkiego działania, definiowanie roli instytucji społecznych i analiza przekazów kulturowych pozwoli zidentyfikować to, co ogranicza i uprzedmiotawia człowieka w świecie. Autorefleksja dokonywana w ustawicznym dialogu z badanymi będzie prowadzić do ciągłej reinterpretacji świata społecznego, tworząc tym samym przesłanki do wyzwalania się z jego ograniczeń.

Kreślona przez zwolenników orientacji radykalnej i krytycznej wizja nauki i jej funkcji społecznych jest opozycyjna wobec doktryny metodologicznej

³²* Relacjonuję na podstawie następujących prac J. Habermasa: Idea teorii poznania jako teorii społeczeństwa. W: J. Siemek (red.): Drogi współczesnej filozofii. Warszawa 1978; Teoria i praktyka. Wybór pism. Warszawa 1983; Rekonstrukcyjne versus rozumiejące nauki społeczne. „Kultura i Społeczeństwo” 1986, nr 4.