t163

Część czwarta Andragogika jako nauka o edukacji dorosłych 363

Instytucje te obejmowały swoją działalnością szerokie kręgi społeczne, a skalę ich oddziaływania wychowaczego na społeczeństwo można nieomal porównać z zasięgiem i siłą współczesnej telewizji.

Stanowiły one wraz z masowymi i tanimi wydawnictwami główną siłę napędową przeobrażeń kulturalnych, które można określić mianem ówczesnej rewolucji kulturalnej. W tych warunkach praktyka wychowawcza uległa zasadniczemu pogłębieniu i rozszerzeniu dzięki dynamicznie rozwijającej się działalności kulturalno-oświatowej wśród dorosłych. Zmiany ilościowe przekształciły się w nowe jakości, między innymi w nową jakościowo strukturę praktyki wychowawczej, obejmującą nie tylko dzieci i młodzież, ale także dorosłych. Rozwój tej praktyki wychowawczej osiągnął w drugiej połowie XIX wieku tak znaczne rozmiary, że stało się jasne, iż refleksja naukowa o wychowaniu człowieka nie może ograniczać się tylko do dzieci i młodzieży, lecz powinna uwzględniać również dorosłych. Wśród pierwszych, którzy zwrócili uwagę na ten fakt był niemiecki pedagog społeczny Paweł Bergemann³* (1862-1946). Przeciwstawił się on tradycyjnemu ograniczeniu przedmiotu pedagogiki do nauki o wychowaniu dzieci i młodzieży, wprowadzając do niego problematykę wychowania człowieka dorosłego.

Paweł Bergemann w swym podstawowym dziele pt. Pedagogika społeczna na podstawie doświadczalnej przedstawił w sposób usystematyzowany i teoretycznie uporządkowany nowe zjawiska w praktyce wychowawczej, w tym działalność kulturalno-oświatową wśród dorosłych. Uważał bowiem, że procesu przygotowania człowieka do pełnego udziału w życiu społecznym nie można ograniczać do wychowania tylko w wieku szkolnym. Wychowanie powinno być, według niego, kontynuowane w wieku poszkolnym - przez uczestnictwo ludzi dorosłych w działalności instytucji kulturalno-oświatowych, stowarzyszeń i organizacji społeczno-politycznych.

Ten rodzaj wychowania określił jako samowychowanie dorosłych⁴⁾, które scharakteryzował na kanwie poszczególnych instytucji, stowarzyszeń i organizacji.

Paweł Bergemann pojmował więc wychowanie dość szeroko, jako proces całożyciowy, który pozostaje w ścisłym związku z warunkami życia społecznego. a procesom wychowania dorosłych przypisał charakter autonomiczny. Ponadto uważał, że w warunkach ówczesnej cywilizacji osobowość człowieka jest « coraz silniejszym stopniu kształtowana przez wpływy i bodźce rozwojowe działające poza szkołą. Przypisywał więc dużą rolę wychowawczej działalności instytucji pozaszkolnych w środowisku ludzi dorosłych, takich jak biblioteki, cz>telnie, kluby, ośrodki wychowania artystycznego itp.

P. Bergemann: Soziale Padagogik anf erfahrungswissenschaftlicher Grundłage und mit Hilfe der induktiven Methode ais universalistiche oder Kultur-Padagogik. Gera 1900.

Zob. ibidem, s. 55.