t161

Część czwarta Andragogika jako nauka o edukacji dorosłych 361

towe oraz szkółki niedzielne i wędrowne. Zapoczątkowany został ruch samokształcenia.

Pierwsza szkoła dla dorosłych została utworzona w 1798 r. w Nottingham. Stała się ona wzorem dla licznych tego typu szkół w początkach XIX wieku, które od 1812 r. rozpowszechniają się w całej Anglii. Pierwszymi uczniami szkół dla dorosłych byli robotnicy.

Dla tej części robotników i rzemieślników, którzy zdobyli kwalifikacje zawodowe i ogólne podstawy wiedzy (zwano ich mechanikami) były organizowane specjalne wykłady, które z biegiem czasu przekształciły się w tzw. instytuty mechaników. Pierwsze z nich powstały w 1823 r., a w połowie XIX wieku rozprzestrzeniły się po całej Anglii, kiedy to było ich ogółem 700 i skupiały ponad 120 tys. uczestników zajęć. Głównym ich celem było nauczanie podstaw nauk przyrodniczych i ścisłych, mających zastosowanie w przemyśle i rzemiośle. Placówki tego typu były organizowane i nadzorowane przez przedstawicieli warstw wyższych i średnich. W późniejszym okresie robotnicy angielscy zaczęli podejmować samodzielną działalność w celu zaspokojenia swoich potrzeb oświatowych.

Wyrazem tego był ruch czartystów, który powstał w latach trzydziestych i trwał do połowy lat pięćdziesiątych XIX wieku. Ruch ten nie był jednolity, składał się z wielu stowarzyszeń o różnych odcieniach ideowych i zróżnicowanych programach działania. Zapoczątkowaniem tego masowego ruchu robotniczego było założenie w 1836 r. przez Wiliama Lovetta (1800—1877) organizacji politycznej pod nazwą Londyńskie Stowarzyszenie Robotników. Dwa lata później organizacja ta opublikowała „Kartę Praw Ludu” („People’s Charter”), od której pochodzi nazwa ruchu. W dokumencie tym czartyści żądali czynnych i biernych praw wyborczych dla mężczyzn, tajności głosowania, wynagrodzenia dla posłów, zniesienia kwalifikacji majątkowych dla kandydatów na posłów, równych okręgów wyborczych i wprowadzenia rocznej kadencji parlamentu. Ruch czartystów, obok haseł politycznych i ekonomicznych, wysunął również hasła demokratyzacji oświaty i przystąpił do zakładania własnych instytucji edukacyjnych. W jego ramach powstały i rozwijały się różnorodne formy i instytucje kulturalno-oświatowe: sale odczytowe zwane salami czartystów lub salami ludowymi, kluby dyskusyjne, czytelnie, biblioteki, stowarzyszenia samokształceniowe, szkoły dla dorosłych itp.

Rzecznikiem oświatowego charakteru ruchu czartystów był jego główny przywódca ideowy W. Lovett, który opracował odezwę do robotników w sprawach oświaty, opublikowaną w 1837 r. przez Londyńskie Stowarzyszenie Robotników. Odezwa wskazywała na doniosłe znaczenie wychowania młodego pokolenia oraz dorosłych, głosiła prawo klasy robotniczej do oświaty i kultury i zawierała m.in. zarys systemu kształcenia obejmującego całe życie człowieka.

Działalność czartystów była dowodem, że robotnicza oświata dorosłych przestała już być ideą i stała się realnym faktem, pozostawiając trwały ślad w rozwoju myśli wychowawczej. Działalność ta odegrała wielką rolę w dziejach