0000005 3

GENETYKA

Diploidalność — posiadanie podwójnego genomu. Organizm dipłoidalny ma 2n chromosomów (praktycznie po dwa alicie każdego genu).

Zygota komórka powstała po połączeniu się komórki jajowej i plemnika (zwykle jest diploidal-

na).

Homozygota — osobnik (może hyc nim pojedyncza komórka) posiadający jednakowe alicie danego genu w chromosomach kodujących. Homozygoty wytwarzają zawsze gamety jednakowego typu. Homozygotyczność może dotyczyć jednego, kilku lub nawet wszystkich genów w organizmie.

Heterozygota — osobnik (może być nim pojedyncza komórka) posiadający różne alicie danego genu w chromosomach homologicznych. Heterozygoty wytwarzają gamety zróżnicowane względem składu genetycznego.

Allel dominujący — taki. który ujawnia się w hetcrozygocic (por. niżej — dominacja zupełna).

Homozygota dominująca — sytuacja, gdy oba alicie danego genu są dominujące (zapis, np .AA). Osobnik może być homozygotą dominującą względem większej liczby genów, np. AABBCCDD (poczwórna homozygota dominująca).

Homozygota recesywna — sytuacja, gdy oba alicie danego genu są reccsywnc (zapis, np. aa). Osobnik może być homozygotą rcccsywną względem większej liczby genów, np. aabbccdd (poczwórna homozygota recesywna).

Heniizygota — osobnik posiadający w komórkach somatycznych tylko jeden allel danego genu. Najczęściej termin ten odnosi się do genów zawartych w chromosomie X.

Dominacja zupełna — uwidacznia się w hcterozygotach, jeśli z dwóch różnych alleli danego genu jeden maskuje obecność drugiego. Przykładowo, jeśli A oznacza allel czerwonej barwy kwiatów (dominujący), natomiast a oznacza allel barwy białej (rcccsywny), to heterozygota Aa wykształci kwiaty czerwone.

Dominacja niezupełna — uwidacznia się w hcterozygotach, jeśli allel dominujący A nie maskuje całkowicie obecności allelu rcccsywnego. Przykładowo, heterozygota ma różowe kwiaty (pośrednia wartość cechy), podczas gdy homozygota AA — czerwone, aa — białe.

Współdominowanie (kodominacja) — uwidacznia się w hcterozygotach. Sytuacja, w której otrzymuje się „mieszaninę”, składającą się zarówno z cechy determinowanej przez I^ł jak i przez I \ W naszym teoretycznym przykładzie heterozygota I¹!" miałaby biało-czerwone kwiaty

(nic różowe!).

Linia czysta (kiedyś: grupa osobników utrzymująca się w typie) — zbiór osobników homozygo-tycznych względem danej cechy lub cech.

Krzyżówka testowa (czasem: wsteczna) — krzyżówka heterozygoty Ai z homozygotą rcccsywną <i<i (zwykle z pokolenia rodzicielskiego). W przypadku dominacji zupełnej, krzyżówka taka

pozwala stwierdzić hcterozygotyczność układu.

Symbole:    P — pokolenie rodzicielskie (od lac. pater — ojciec);

F_r F_Jt F, — kolejne pokolenia potomne (od lac.filus — syn); G — gamety.

UWAGA: 1. W książce, którą masz przed sobą pojawia się sporo nazwisk różnych badaczy. Chciałem w ten sposób docenić ich wysiłek, ale Ty musisz zapamiętać tylko nazwiska Mendla. Morgana. Jacoba oraz Watsona i Cricka.

2. Analizując przedstawione w książce przykłady, nic ograniczaj się jedynie do śledzenia rozpisanych w niej schematów. Takie same „buduj”, krok po kroku, w swoim zeszycie!

Literatura uzupełniająca (oczywiście do całej książki!):

1.    J. Cybis, A. Jerzmanowski, K. Staroń „Z biologią za pan brat. Podstawy biologii molekularnej” Iskry', 1985 (bardzo dobra książka popularnonaukowa);

2.    R. Dawkins „Samolubny gen" Prószyński i S-ka, W-wa 1996;

3.    W. Gajewski „Genetyka” podręcznik dla techników hodowli roślin i nasiennictwa PWRiL, 1982;

4.    W. Gajewski „Genetyka ogólna i molekularna” PWN. 1987;

5.    A. Jerzmanowski, K. Staroń, C. Korczak „Biologia. Podręcznik dla kl. IV LO o profilu podstawowym i biologiczno-chemicznym" WSiP, 1989;

6.    Z. Lassota (red.) „Biologia molekularna. Informacja genetyczna” cz. 1—2, PWN, 1989 (znakomita, chociaż niesamowicie trudna pozycja; za mocna jak na szkołę średnią, ale ...);

7 R. Murray i inni „Biochemia Harpera” PZWL, 1995 rozdz: 35—42 (mocna rzecz);

8.    K. Rodkicwicz i G. Kerszman „Zarys genetyki” PWN, W-wa 1987;

9.    A. M. Srb, R. D. Owen „Genetyka ogólna” PWRiL, 1959 (jak na genetykę jest to źródło wręcz wiekowe, ale ma to „coś” i do dzisiaj może stanowić przykład jasności wywodu; widziałem już pytania testowe na AM jakby żywcem wyjęte z tej książki; jest to jednak źródło przeznaczone raczej dla nauczycieli);

10.    J. Watson „Podwójna spirala” Prószyński i S-ka, W-wa 1995;

11.    P. Węgleński (red.) „Genetyka molekularna” PWN, 1995 (za mocna jak na szkołę średnią ,

ale ...);

ł2. C. A. de Villce „Biologia” Multico. W-wa 1996 (tej książki nie trzeba przedstawiać).

9