0000006

114 Masaż

wowe i humoralne. Te ostatnie są związane z uwalnianiem czynnych biologicznie substancji, takich jak np. histamina, z tkanek uciskanych. Istnieją dwie podstawowe metody wykonywania masażu, tj. masaż ręczny i masaż mechaniczny, przeprowadzany za pomocą urządzeń (tab. 12).

Masaż klasyczny ręczny. Szkołę masażu klasycznego stworzył lekarz holenderski J. Mezger z Amsterdamu (1839-1909), którego uważa się za ojca „masażu naukowego”. Autor ten stworzył systematykę masażu opartą na własnym bogatym doświadczeniu i skąpym wówczas piśmiennictwie. Początkowo masaże stały się popularne w klinikach chirurgicznych, a następnie w innych, nie wyłączając laryngologicznych i okulistycznych. Uczniem Mezgera był I. Zabłudowski, lekarz, urodzony w Białymstoku (1851), który po ukończeniu Wojskowej Akademii Medycznej w St. Petersburgu (1882) został profesorem Uniwersytetu w Berlinie i kierował pierwszym w świecie Uniwersyteckim Zakładem Masażu Leczniczego. Zabłudowski opracował oryginalną metodę masażu, dzięki czemu u schyłku XIX i na początku XX w. cieszył się sławą europejską, a także szkolił lekarzy, którzy przyjeżdżali do niego z wielu krajów. Należy podkreślić, że dzięki niemu masaż zyskał wysoką rangę w skali światowej i został zrównany z innymi dyscyplinami wiedzy lekarskiej na poziomie uniwersyteckim. Autor ten pozostawił liczne prace naukowe na temat masażu, wydane w trzech językach: polskim, niemieckim i rosyjskim. Publikacje jego następców, umieszczane nie tylko w fachowych czasopismach lekarskich, przyczyniły się do rozpowszechnienia metod masażu oraz do jego spopularyzowania przez „masażystów” nie mających odpowiedniego przygotowania fachowego. Wprawdzie masaż klasyczny nie odzyskał już takiego rozmachu i poziomu naukowego, jaki miał w czasach Mezgera i Zabłudowskiego, jednak nie stracił znaczenia mimo wprowadzenia metod masaży specjalnych.

Podstawowymi ruchami w masażu klasycznym są: głaskanie, ugniatanie, rozcieranie, oklepywanie i wstrząsanie. Niektóre z tych sposobów terapii manualnej mają wiele odmian, które najogólniej można podzielić na dwie grupy. Do pierwszej należą chwyty, które oddziałują na tkanki pobudzająco i zwiększają napięcie mię- j śni. Są to np. różnego typu oklepywania, takie jak uderzanie, siekanie, smaganie. Do grupy drugiej zalicza się chwyty działające uspokajająco i zmniejszające napięcie mięśni, takie jak np. głaskanie, delikatne ugniatanie czy wibrowanie.

Najogólniej masaż klasyczny można scharakteryzować jako metodę składającą się z dwóch zasadniczo różnych manipulacji ręką. Do pierwszych należą ruchy wykonywane całą dłonią, np. głaskanie, ugniatanie lub wałkowanie, do drugich zaś ruchy rozcierania i klepania, które są wykonywane tylko częścią dłoni. Osoba masowana nie powinna w zasadzie odczuwać bólu. Kiedy jednak wymagane jest użycie większej siły, wówczas może to powodować występowanie nieznacznego bólu. Masaż często łączy się z wykonywaniem przez masażystę ruchów biernych i prowadzeniem ćwiczeń czynnych, wolnych lub z niewielkim oporem. Masaże ręczne są łączone także z zabiegami cieplnymi, a nawet z elektrogimnastyką mięśni niedowładnych.

Masaże specjalne ręczne. Do tej grupy zaliczają się masaże segmentowych stref odruchowych, takie jak masaż segmentowy Glasera i Dalicho oraz masaż stref mięśniowych Kohlrauscha, w których zastosowanie.mają tzw. chwyty klasyczne. Natomiast chwyty specjalne są stosowane w masażu tkanki łącznej Dicke i Teirich-Leubego oraz w masażu okostnej Voglera, które również zaliczają sic do tej samej grupy masaży segmentowych stref odruchowych.

Masaż segmentowy. U podstaw masaży segmentowych stref odruchowych, zarówno w opracowaniu Glasera i Dalicho, jak i w opracowaniu Kohlrauscha, leży wiedza o anatomii i neurofizjologii człowieka. W szczególności dotyczy to unerwienia segmentowego tkanek i sieci neuronowych łączących synaptycznie struktury ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego somatycznego i autonomicznego. W wyniku takich połączeń strukturalnych oraz jednoczasowo występujących mechanizmów humoralnych zmiany chorobowe jednego narządu wywołują na drodze odruchowej reakcje - objawy w narządzie drugim, z którym łączą go sieci neuronowe podporządkowane wspólnemu, jednemu, temu samemu odcinkowi rdzenia kręgi wego. Bardzo dokładne badania w tej dziedzinie przeprowadził w 1889 r. H. Head. Stwierdził on istnienie ścisłego związku pomiędzy narządami wewnętrznymi i skórą, co jest przyczyną występowania bólów i przeczulicy w określonych obszarach skóry. Oprócz tego można zauważyć w tych miejscach rozszerzenie naczyń krwionośnych, nadmierną potliwośc, wzmożone napięcie mięśni szkieletowych i inne objawy odruchowe. Head opracował i przedstawił graficznie rzutowanie się na pewne segmenty skóry (tzw^-. strefy Heada) miejsc o nadmiernej wrażliwości na ucisk lub występowanie bólów samoistnych. Zwraca się uwagę, że są to tzw. bóle rzutowane, czyli przenoszone z narządów wewnętrznych do bardzo nieraz odległych odcinków skóry, mających to samo unerwienie odcinkowe. Mechanizm bólów rzutowanych jest również inaczej interpretowany. Na metameryczne unerwienie ciała składa się 31 segmentów, odpowiadających 31 parom nerwów rdzeniowych. Wystąpienie zmiany chorobowej w obszarze unerwienia przez zakończenia nerwowe jednego nerwu rdzeniowego powoduje jednoczesne występo-