0000052

powania ciała, jakie stwarza całe zawieszenie sterujące, dlatego też poszukiwano nowych, bardziej efektywnych rozwiązań tego problemu.

W 1956 r. ukazała się praca Merąuardta i Haefnera, dotycząca praktycznego zastosowania protez, wyposażonych w układ sterowania pneumatycznego, zasilanego ciekłym dwutlenkiem węgla. System ten opracowano i wypróbowano u pacjentów Kliniki Uniwersyteckiej w Heidelbergu (ryc. 62). Zasada działania tego systemu polega na tym, że gaz przedostając się przez zawór głównego zbiornika dochodzi przez przewód do urządzenia kontrolnego, wyposażonego w 2—3 zawory poruszane przez naciąg linki lub nacisk, wywierany ruchem kikuta lub napięciem mięśni. Przez otwarty zawór gaz dostaje się do mieszka odpowiedniego mechanizmu protezy, wykonując zamierzony ruch. Urządzenie kontrolne może znajdować się w leju protezy, na zewnątrz leja lub w każdym innym punkcie najkorzystniejszym dla uruchomienia zaworu. System ten, pozwalający na sprawowanie kontroli ruchów stawu łokciowego oraz ręki protezowej, ma szczególne znaczenie w zaopatrzeniu osób po amputacji obu kończyn górnych powyżej stawu łokciowego, a nawet po całkowitej obustronnej amputacji w obrębie obu stawów barkowych. W tym ostatnim przypadku przyjmuje się zasadę pełnej aktywizacji jednej z protez. Druga proteza bierna może służyć za pomieszczenie pojemnika z ciekłym dwutlenkiem węgla.

Mimo swych niewątpliwych zalet, wśród których na uwagę zasługują niewielkie rozmiary i ciężar układów wykonawczych oiaz ich sprawność ruchowa, system ten nie zdołał się upowszechnić. Zainteresowanie wielu ośrodków badawczych w Związku Radzieckim, Kanadzie, Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej i w innych krajach zostało skierowane ku energii elektrycznej jako źródłu zasilania protez. Preferencja ta wynika z korzystniejszego stosunku sprawności ruchowej protezy do rozmiarów i wydajności źródła zasilania. Użytkownik posługujący się protezą zasilaną energią'elektryczną łatwiej może uzupełnić zapas energii bez pomocy osób drugich i wszędzie, gdziekolwiek znajduje się kontakt elektryczny.

Energia elektryczna wykorzystywana jest obecnie do zasilania układu ruchowego ręki protezowanej oraz stawu łokciowego protezy ramienia. Całodzienne zapotrzebowanie energetyczne ręki pokrywa nieduża bateria o napięciu 12 V i pojemności 0,45 amperogodziny. Do zasilania stawu łokciowego używa się baterii o napięciu 24 V oraz pojemności 0,6 amperogodziny. Sterowanie układami ruchowymi ręki lub łokcia elektrycznego, czyli włączanie i wyłączanie dopływu prądu, możliwe jest przy wykorzystaniu bioprądów mięśniowych (sterowanie bioelektryczne) lub energii mechanicznej.

\

Czynne przyrządy chwytne i uchwyty bierne

Każda proteza typu czynnego wyposażona jest w mechanizm, pozwalający na chwytanie i przytrzymywanie różnych przedmiotów codziennego użytku. Mechanizmy te możemy podzielić na trzy grupy.

Pierwszą z nich stanowią ręce protezowe, które kształtem są zbliżone do ręki ludzkiej, a dysponują jednym zazwyczaj rodzajem chwytu.

Druga grupa posiada charakter narzędzi chwytnych, podobnie jak większość rąk otwieranych czynnie i zamykających się biernie pod działaniem sprężyny. Są to tzw. haki dwudzielne.

Trzecią grupę stanowią wyspecjalizowane uchwyty i narzędzia, przystosowane do różnych czynności zawodowych, domowych i rekreacyjnych. Ta ostatnia grupa mechanizmów ma jednak charakter bardziej komercyjny niż praktyczny, dlatego też ograniczymy się jedynie do wspomnienia o niej.

Standardowa ręka Steepera, będąca praktycznie kosmetycznym uzupełnieniem protezy, może być wykorzystana również do niektórych czynności o charakterze statycznym (trzymanie ołówka, noża, kartki papieru, drobnych, płaskich przedmiotów oraz noszenie walizki czy teczki). Posiada ona sztywne, zgięte hakowate palce oraz kciuk przylegający do promieniowej powierzchni wskaziciela (ryc. 63). Kciuk przyciskany za pomocą sprężyny może być otwarty biernie za pomocą drugiej ręki lub czynnie za pomocą linki zawieszenia sterującego. Stosowanie tego typu ręki uzasadniało konieczność korzystania z licznych uchwytów specjalnie przystosowanych.

Ten typ ręki stosujemy również do protez przy jednostronnej amputacji u osób, które nie wykazują aktywności ruchowej i raczej^- noszą niż używają protezy.

Ręka protezowa, czynnie otwierana — tzw. berlińska (ryc. 64), posiada zdolność chwytu trójpalcowego i cylindrycznego. Jej palce od drugiego do piątego są sztywne i lekko zgięte. Tworzą one blok ruchomy na osi odpowiadającej położeniu stawów śródręczno-paliczkowych. Sztywny kciuk, ustawiony w opozycji do palców wskaziciela i środkowego, posiada ruch zginania i prostowania w stawie śródręczno-paliczko-wym. Synchroniczne rozwarcie palców następuje czynnie przez napięcie linki zawieszenia sterującego, zwieranie ich jest natomiast bierne za pomocą sprężyny. Zaletą tej ręki jest zdolność uchwycenia i przytrzymania z wystarczającą siłą przedmiotów o większej średnicy. Wadą, natury kosmetycznej, jest szeroki rozstaw nasady kciuka. Rękę tę stosujemy do protez przedramienia i ramienia typu czynnego, u osób z jednostronną i obustronną amputacją kończyny górnej.

Ręka Otto Bocka — obok dobrej sprawności chwytnej — posiada również walory kosmetyczne. Trójpalcowy mechanizm chwytny umieszczony jest wewnątrz pięciopalcowej, elastycznej kształtki z PCV. W chwy-

105