Wykłady z polskiej fleksji6

74 Przegląd leksnnOw <»Imiennych (pronominuI

publiczność), GDZIEKOLWIEK (Gdziekolwiek będzic\możesz na mnie liczyć), czasem po przyimku, np. Nie jestem taka, za jaką mnie masz. W zdaniu nadrzędnym zazwyczaj może wystąpić zaimek wskazujący lub nieokreślony odnoszący się do tej samej osoby, rzeczy, miejsca itp., co dany zaimek względny, np. Kto chce, ten może zostać. Dajemy takie przedstawienia, jakie lubi publiczność, Gdziekolwiek będziesz, wszędzie możesz na mnie liczyć. W niektórych konstrukcjach korelat wskazujący lub nieokreślony zaimka względnego o zakończeniu -kolwiek jest jednak wykluczony, np. Cokolwiek zrobisz, zostaniesz aresztowany.

Należy pamiętać, że nie każdy zaimek otwierający zdanie podrzędne jesi względny. Zaimki wymagane przez niezaimkowy (zwykle czasownikowy) człon zdania nadrzędnego są pytajne (otwierają pytanie zależne), a nie względne, por.:

Daj mi to, co masz - zaimek względny

Nie wiem, co masz - zaimek pytajny

Często to samo słowo, zależnie od kontekstu, może pełnić funkcję zaimka pytajnego albo względnego, co skłania niektórych autorów do łączenia tych klas i mówienia o zaimkach pytajno-względnych. Są jednak wyjątki od tej zależności. Z jednej strony zaimki względne o zakończeniu -kolwiek, a także zaimki GDY. DOPÓKI i PÓKI, nie są używane jako pytajne. Z drugiej strony zaś zaimki pytajne o zakończeniu -ż lub -że, np. ILEŻ, SKĄDŻE, a także niektóre inne, np. CZEMU, CZEGO, CO TO ZA, OD KIEDY, DO KIEDY, NA KIEDY, nie są używane jako Ćw. 3 względne.

5.4.3. Zaimki nieokreślone

Zaimki te wskazują nieokreśloną osobę, rzecz, cechę itp., której mówiący nic chce lub nie umie nazwać. Przykłady: KTOŚ (Ktoś tu był), ILEŚ (Może istotnie za ileś lat ktoś wynajdzie taki odtwarzacz), GDZIEŚ (Ja chyba już gdzieś pana widziałem). Niekiedy wskazują ogół takich rzeczy lub cech, np. WSZYSTKO (To wszystko już było), lub wykluczają istnienie ich, np. NIC (Spokojnie, nic się nie stało). Zaimki przymiotne nieokreślone można dodatkowo rozpoznać po miejscu, jakie zajmują w grupie wyrazów określających rzeczownik - zwykle znajdują się na początku takiej grupy, przed innymi zaimkami i przed przymiotnikami, np. Spełnię każde twoje najskrytsze życzenie.

Większość zaimków nieokreślonych ma zakończenie -ś lub -kolwiek. Te ostatnie mogą też występować jako względne, por.:

Daj mu cokolwiek, byle sobie poszedł - zaimek nieokreślony

Cokolwiek mu dasz, będzie chciał więcej - zaimek względny

Do zaimków nieokreślonych należy ponadto jeden z używanych w polszczyźnic Ćw. 4 Icksemów SIĘ (zob. 5.4.6).

$.4.4. Zaimki dzierżawcze

Si| to zaimki przymiotne, wskazujące na związek jakiejś osoby, rzeczy, sytuacji lip. / kimś lub czymś, np. z mówiącym (MOJ) lub adresatem wypowiedzi (TWÓJ). W grupie wyrazów określających rzeczownik zaimki dzierżawcze występują |wvklc po zaimkach nieokreślonych i wskazujących, ale przed przymiotnikami.

Każda moja prośba spełniana była natychmiast, Gdzie jest ten twój słodki §Pinnt? Do dzierżawczych należą MÓJ, TWÓJ, NASZ, WASZ, SWÓJ oraz JEGO, II I ICH (zob. komentarz dotyczący trzech ostatnich w 5.5.5).

$.4.5. Zaimki osobowe

i Do grupy tej należą zaimki JA. TY, ON, MY, WY. Niektórzy autorzy zamiast tfuniika ON wyróżniają kilka zaimków o mniejszym paradygmacie, np. ON, ONA. ■N< >. ONI, ONE. Postępowanie takie jest jednak nieekonomiczne, ponieważ cechy Hdlitliiiowe i semantyczne tych zaimków są analogiczne.

| Wśród zaimków osobowych wymienia się też niekiedy leksemy PAN. PANI. PAŃSTWO, gdy używane są w zwrotach do kogoś, np. Pan pozwoli, że się Wnd stawię, Proszę pani, czy to pani walizka?, lub przy tytułowaniu kogoś, np. fan dyrektor jest na bieżąco informowany, Z numerem drugim startują państwo ((iulscy.

I Zaimki osobowe wskazują uczestników sytuacji komunikacyjnej: mówiącego Hhichacza oraz inne obecne osoby, czasem także zwierzęta, np.:

I ,la nie wiem, a ty?

i ('o on tu robi? - pyta, wskazując na mnie.

■tli u ii k ON pełni ponadto funkcję anaforyczną.

| $.4.6. Zaimki SIĘ: zwrotny i nieokreślony

I Grupę zaimków zwrotnych reprezentuje tylko leksem SIĘ1, którego paradygmat Hfói / formy kanonicznej obejmuje formy siebie, sobie, sobą i kolokwialne sc ■oh dalej 5.5.3). Zaimka zwrotnego SIĘ1 używamy w celu wskazania, że Wykonawca czynności sam jej podlega. Cechą charakterystyczną tego zaimka jest p, że zajmuje on w zdaniu pozycję dopełnienia, rzadziej (razem z towarzyszącym Itiu przyimkicm) okolicznika, i może być zastąpiony innym zaimkiem lub Biczownikiem, np.:

I Jan myje się (siebie, mnie, dziecko, ręce) SIĘ w pozycji dopełnienia l Włóż coś na siebie (na głowę), bo jest zimno SIĘ (z przyimkicm) w pozycji okolicznika

/nimak zwrotny SIEI może być używany wtórnie w innych funkcjach: r I. jako sygnał, że dana czynność jest wzajemna, np. Chłopcy się biją.