Wykłady z polskiej fleksji6

74 Przegląd Ittksrmow < u Imiennych (pronomina I

publiczność), GDZIEKOLWIEK (Gdziekolwiek będzie'.:, możesz na mnie liczyć). czasem po przyimku, np. Nie jestem taka, za i<iki( mnie masz. W zdaniu nadrzędnym zazwyczaj może wystąpić zaimek wskazujący lub nieokreślony odnoszący się do tej samej osoby, rzeczy, miejsca itp., co dany zaimek względny, np. Kto chce, ten może zostać, Dajemy takie przedstawienia, jakie lubi publiczność Gdziekolwiek będziesz, wszędzie możesz na mnie liczyć. W niektórych konstrukcjach korelat wskazujący lub nieokreślony zaimka względnego o zakończeniu -kolwiek jest jednak wykluczony, np. Cokolwiek zrobisz, zostaniesz aresztowany.

Należy pamiętać, że nie każdy zaimek otwierający zdanie podrzędne jest względny. Zaimki wymagane przez niezaimkowy (zwykle czasownikowy) człon zdania nadrzędnego są pytajne (otwierają pytanie zależne), a nie względne, por.:

Daj mi to, co masz - zaimek względny

Nie wiem, co masz - zaimek pytajny

Często to samo słowo, zależnie od kontekstu, może pełnić funkcję zaimka pytajnego albo względnego, co skłania niektórych autorów do łączenia tych klas i mówienia o zaimkach pytajno-względnych. Są jednak wyjątki od tej zależności. Z jednej strony zaimki względne o zakończeniu -kolwiek, a także zaimki GDY. DOPÓKI i PÓKI, nie są używane jako pytajne. Z drugiej strony zaś zaimki pytajne o zakończeniu -ż lub -że, np. ILEŻ, SKĄDŻE, a także niektóre inne, np. CZEMU, CZEGO, CO TO ZA, OD KIEDY, DO KIEDY, NA KIEDY, nie są używane jako Ćw. 3 względne.

5.4.3. Zaimki nieokreślone

Zaimki te wskazują nieokreśloną osobę, rzecz, cechę itp., której mówiący nie chce lub nie umie nazwać. Przykłady: KTOŚ (Ktoś tu był), ILEŚ (Może istotnie a/ ileś lat ktoś wynajdzie taki odtwarzacz), GDZIEŚ (Ja chyba już gdzieś panĄ widziałem). Niekiedy wskazują ogół takich rzeczy lub cech, np. WSZYSTKO (7iu| wszystko już było), lub wykluczają istnienie ich, np. NIC (Spokojnie, nic się mci stało). Zaimki przymiotne nieokreślone można dodatkowo rozpoznać po miejscu, jakie zajmują w grupie wyrazów określających rzeczownik — zwykle znajdują sięl na początku takiej grupy, przed innymi zaimkami i przed przymiotnikami, np. Spełnię każde twoje najskrytsze życzenie.

Większość zaimków nieokreślonych ma zakończenie -ś lub -kolwiek. Tej ostatnie mogą też występować jako względne, por.:

Daj mu cokolwiek, byle sobie poszedł - zaimek nieokreślony

Cokolwiek mu dasz, będzie chciał więcej - zaimek względny

Do zaimków nieokreślonych należy ponadto jeden z używanych w polszczy źnic Ćw. 4 leksemów SIĘ (zob. 5.4.6).

5.4.4.    Zaimki dzierżawcze

S;i to zaimki przymiotne, wskazujące na związek jakiejś osoby, rzeczy, sytuacji ii|i z kimś lub czymś, np. z mówiącym (MOJ) lub adresatem wypowiedzi (TWÓJ). \N grupie wyrazów określających rzeczownik zaimki dzierżawcze występują * % kle po zaimkach nieokreślonych i wskazujących, ale przed przymiotnikami. n|> Każda moja prośba spełniana była natychmiast, Gdzie jest ten twój słodki mianl? Do dzierżawczych należą MÓJ, TWÓJ, NASZ, WASZ, SWÓJ oraz JEGO. II I ICH (zob. komentarz dotyczący trzech ostatnich w 5.5.5).

5.4.5.    Zaimki osobowe

I )o grupy tej należą zaimki JA. TY, ON, MY, WY. Niektórzy autorzy zamiast /■•mika ON wyróżniają kilka zaimków o mniejszym paradygmacie, np. ON, ONA. I )N<). ONI, ONE. Postępowanie takie jest jednak nieekonomiczne, ponieważ cechy I Imlniowe i semantyczne tych zaimków są analogiczne.

Wśród zaimków osobowych wymienia się też niekiedy leksemy PAN. PANI, PAŃSTWO, gdy używane są w zwrotach do kogoś, np. Pan pozwoli, że się /nadstawię, Proszę pani, czy to pani walizka?, lub przy tytułowaniu kogoś, np. biitl dyrektor jest na bieżąco informowany, Z numerem drugim startują państwo Kiiwalscy.

Zaimki osobowe wskazują uczestników sytuacji komunikacyjnej: mówiącego | słuchacza oraz inne obecne osoby, czasem także zwierzęta, np.:

In nie wiem, a ty?

Co on tu robi? - pyta, wskazując na mnie.

/u lii tek' ON pełni ponadto funkcję anaforyczną.

5.4.6.    Zaimki SIĘ: zwrotny i nieokreślony

(Jmpę zaimków zwrotnych reprezentuje tylko leksem SIĘ 1, którego paradygmat oprócz formy kanonicznej obejmuje formy siebie, sobie, sobą i kolokwialne sr iKob dalej 5.5.3). Zaimka zwrotnego SIĘ1 używamy w celu wskazania, że wskonawca czynności sam jej podlega. Cechą charakterystyczną tego zaimka jest to, że zajmuje on w zdaniu pozycję dopełnienia, rzadziej (razem z towarzyszącym mu pr/.yimkiem) okolicznika. i może być zastąpiony innym zaimkiem lub l'm zownikiem, np.:

lun myje się (siebie, mnie, dziecko, ręce) Sil; w pozycji dopełnienia

Wliii rośna siebie (na głowę), bo jest zimno Sil; (z przyimkiem) w pozycji okolicznika

/.minek zwrotny SIEI może być używany wtórnie w innych funkcjach:

I jako sygnał, że dana czynność jest wzajemna, np. Chłopcy się biją.