009(1) 2

i

/

4. „W y ś p i e w a n y” akcent

Język serbsko-chorwacki posiada cztery typy akcentu: długorosnący, długoopadający, krótkorosnący i krótkoopadający. Akcent w serbsko-chor-wackim oparty jest na szczególnej melodii wymawianych wyrazów. Owa melodyjność przydaje wymowie niezwykłej harmonijności, wpływa na piękno mowy. Prócz tego należy pamiętać, iż samogłoski w języku serbsko-chorwackim mogą być długie i krótkie, co również trzeba w wymowie zaznaczyć. Niestety ani akcent, ani długość samogłosek nie są graficznie zaznaczane. Ucząc się języka serbsko-chorwackiego, należy zapamiętać, jaki typ akcentu posiada dany wyraz oraz sprawdzić, czy samogłoski w tym wyrazie są długie czy też krótkie. Informacje takie można zazwyczaj znaleźć w dwujęzycznych słownikach. Niestety nie jesteśmy w stanie — choćby nawet w przybliżeniu — przekazać naszym Czytelnikom melodii akcentu serbsko-chorwackiego. Proponujemy natomiast znaleźć w radioodbiorniku rozgłośnię Belgrad lub Zagrzeb i posłuchać wybranej audycji w oryginalnym, pięknym języku serbsko-chorwackim.

Przy wymowie samogłosek języka serbsko-chorwackiego trzeba pamiętać o tym, że jeśli po jakiejś spółgłosce występuje i, nie wymawia się tej spółgłoski miękko, np. w wyrazie silą — ‘siła’ spółgłoskę s wymawiamy tak jak w wyrazie sinus.

W języku serbsko-chorwackim, podobnie jak w czeskim i słowackim, r może pełnić rolę samogłoski (na r może padać akcent), jak na przykład w zdaniu na vrhu brda vrba mrda — ‘na szczycie wzgórza wierzba się kołysze’.

5. Pozory często mylą, czyli o odmianie rzeczowników

Proponujemy spojrzeć, jak też odmieniają się rzeczowniki serbsko-chor-wackie, chociażby naród — ‘naród’, selo — ‘wieś’, zena — ‘kobieta’:

liczba pojedyncza    liczba mnoga

M.	naród	selo	żena	naród i	sela	żene
D.	naród a	sela	żene	naroda	sela	żena
C.	narodu	selu	żeni	narodima	selima	żenama
B.	naród	selo	zenu	n aro de	sela	żene
N.	narodom	selom	żenom	narodima	selima	żenama

M.    narodu    selu    żeni    narodima    selima    żenama

W.    narode!    selo!    żeno!    narodi!    sela!    żene!

Rzuciwszy pobieżnie okiem na tę odmianę, ktoś mógłby zauważyć, że jest ona dość prosta. Bo przecież dopełniacze wyrazu naród są w obu liczbach jednakowe, mianownik liczby pojedynczej i dopełniacz mnogiej rzeczownika zena też takie same. I w ogóle wiele przypadków brzmi identycznie. Otóż prawda — jak zwykle — leży pośrodku. Identyczność przypadków jest pozorna. Chociaż w pisowni wygląda to tak samo, w wymowie obserwujemy zasadnicze różnice. W dopełniaczu liczby pojedynczej naroda ostatnie a jest krótkie, w dopełniaczu zaś liczby mnogiej — długie. Podobnie jest w rzeczowniku sela, gdzie dochodzi jeszcze akcent krótkoopadając.y (dopełniacz liczby pojedynczej) i długoopadający (dopełniacz liczby mnogiej). Również mianownik liczby pojedynczej i dopełniacz liczby mnogiej wyrazu źena różnią się. długością samogłoski a.

Język serbsko-chorwacki uwzględnia trzy rodzaje także w liczbie mnogiej. ‘Dobre narody’ — to po serbsku dóbri narodi, ‘dobre kobiety’ — dobre zene, a ‘dobre wsie’ dobra sela (selo — rzeczownik rodzaju nijakiego).

6. B i o sam — byłem

Z osobliwości języka serbsko-chorwackiego wypadałoby wymienić rozwinięty system czasów przeszłych. Ale współczesny język wykorzystuje najczęściej praeierilum, złożony czas przeszły, który w rodzaju męskim kończy się nie na -ł czy -/ (jak w innych językach słowiańskich), lecz na -o, np. nosio sam (wymowa: nosi-o) — ‘nosiłem’, pisao sam — ‘pisałem’, cii a o sam — ‘czytałem’ itp. Jest to charakterystyczna cecha fonetyczna języka serbsko-chorwackiego, warunkowana określonymi przemianami historycznymi w dziejach języka, i dotyczy nie tylko form czasownikowych.

Czas przyszły w serbsko-chorwackim można utworzyć dwojako, a nawet trojako, np.

ja ću	pisati	lub	pisaću	lub	pisatću
ti ćeś	pisati		pisaćeś		pisatćeś
on će	pisati		pisaće		pisatće
mi ćemo	pisati		pisaćemo		pfsatćemo
vi ćefce	pisati		pisaćete		pisatćete
oni će	pisati		pisaće	»	pisatće

będę pisać

123