0186

Systemy polityczne współczesnego świata

bądź reżimy totalitarne (komunistyczne lub zbliżone w charakterze), gwarantujące partiom komunistycznym bądź blokom politycznym przez nie stworzonym wyłączność w zakresie sprawowania władzy (np. w Chinach, Korei Północnej, Laosie czy Wietnamie). Zdarzają się również „wirtualne” państwa, gdzie w istocie rzeczy dominuje anarchia jako podstawowa zasada organizacyjna porządku społecznego. Tak jest w Afganistanie. Jeżeli przyjęlibyśmy, że liczba partii (grup) politycznych jest podstawowym kryterium oceny poziomu demokratyczności, to kraj ten należałoby zaliczyć do bardzo zaawansowanych w tej mierze. Występuje tam bardzo dużo partii czy też ąuasi-partii, ale przytłaczająca ich większość to ugrupowania islamskie, często fundamentalistyczne. W większości krajów południowo-zachodniej Azji, o czym już pisaliśmy, systemy partyjne nie istnieją z reguły dlatego, że obowiązuje generalny zakaz działalności partii politycznych względnie wykluczono je z rywalizacji wyborczej (np. w Bahrajnie, Kuwejcie, Omanie, Katarze czy Arabii Saudyjskiej). Do długiej listy dyktatorskich reżimów politycznych dochodzą państwa azjatyckie powstałe w wyniku rozpadu ZSRR, może z wyjątkiem Armenii i Gruzji. Schemat w tym przypadku jest dość prosty. Otóż prezydent tworzy własną partię polityczną, która uzyskuje status ugrupowania „państwowego” (partii władzy) i w ten sposób może kontrolować parlament oraz legitymować swoje działania w społeczeństwie. Przykładowo prezydent Azerbejdżanu Gajdar Alijew stworzył „osobistą” partię i nazwał ją Partią Nowego Azerbejdżanu (YAP), a prezydent Kazachstanu Nursultan Nazar-bajew posługuje się Republikańską Partią Otan (OTAN). W Turkmenistanie nikt już nie dba nawet o pozory, wyraźnie konstruując dyktatorski reżim polityczny. Jedyną legalnie działającą partią jest oczywiście ugrupowanie prezydenckie - Demokratyczna Partia Turkmenii (partia komunistyczna), zaś prezydent Saparmurad Nijazow ma pełnić swój urząd dożywotnio, zgodnie z uchwałą parlamentu podjętą w 1999 r. Podobny zresztą schemat ujawnił się w Gruzji. Po dojściu do władzy Eduarda Szeward-nadze w 1993 r. utworzył on „partię władzy” - Gruziński Związek Obywatelski (SMK), która oczywiście zdecydowanie wygrywa w wyborach parlamentarnych w 1995 i 1999 r.

5. Systemy partyjne Europy

Na obszarze Europy należy wyodrębnić dwa subregiony „polityczne”. Pierwszy obejmuje kraje tzw. Europy Zachodniej, w których zakończył się proces konsolidacji demokracji i ukształtowały się bardzo stabilne i „otwarte” formy rywalizacji mię-

182