0318

Systemy polityczne współczesnego świata

bądź prezydenta) nie kreuje samodzielnie polityki, ani wewnętrznej, ani zagranicznej. Jak była już o tym mowa, spełnia jedynie funkcje reprezentacyjne i ceremonialne, a także wykonawcze wobec woli większości parlamentarnej (np. powołanie premiera, zarządzanie przedterminowych wyborów itp.). W tym sensie jest pasywnym, odtwórczym członem władzy wykonawczej. Człon kreatywny stanowi natomiast gabinet kierowany przez premiera, uzyskującego legitymację do kierowania polityką wewnętrzną i zagraniczną z rąk większości parlamentarnej (bądź, jak dzieje się to w Izraelu, bezpośrednio z rąk wyborców). Polityczna odpowiedzialność gabinetu -i jest to druga cecha parlamentaryzmu - sprowadza się do tego, że pełnomocnictwa udzielone gabinetowi mogą być w każdej chwili cofnięte. Czas ich trwania nie jest zatem z góry określony, a gabinet musi ustąpić, gdy ukonstytuuje się przeciwna jego dalszemu trwaniu większość parlamentarna W tym sensie parlamentaryzm można definiować również w sposób negatywny; jego istota sprowadza się wówczas do stwierdzenia, że rząd trwa dopóty, dopóki nie opowie się przeciw niemu większość członków parlamentu (bądź jego izby niższej).

Do skonsolidowanych demokracji, które uosabiają reżim parlamentarny w opisanym powyżej znaczeniu, zaliczymy: Austrię, Belgię, Danię, Grecję, Hiszpanię, Holandię, Irlandię, Norwegię, Szwecję, Włochy, Portugalię, Republikę Federalną Niemiec i Wielką Brytanię. Pozaeuropejskie przykłady parlamentaryzmu to: Australia, Nowa Zelandia, Japonia, Indie, Kanada i Izrael. Z nielicznymi wyjątkami, wszystkie wymienione tu reżimy charakteryzują się wymienionymi wyżej cechami (jedynie w Norwegii parlament nie może być rozwiązany przed upływem kadencji, zaś w Holandii i w Norwegii obowiązuje zakaz łączenia stanowisk deputowanego i członka rządu). Nie oznacza to jednak, że nie występują między nimi odrębności w przyjętych rozwiązaniach instytucjonalnych i proceduralnych, które pociągają za sobą zróżnicowanie mechanizmu decyzyjnego. Już na pierwszy rzut oka dostrzec można istotną odmienność parlamentaryzmu brytyjskiego, skandynawskiego czy włoskiego. Spróbujmy przyjrzeć im się nieco bliżej, biorąc pod uwagę przede wszystkim faktyczną pozycję parlamentu i rządu w procesie podejmowania decyzji i określając czynniki, które sprzyjają dominacji egzekutywy.

Po pierwsze, dominującym typem parlamentaryzmu w skonsolidowanych demokracjach (w Europie Zachodniej, Kanadzie, Australii, Nowej Zelandii, Japonii i Izraelu) jest parlamentaryzm gabinetowy. Charakteryzuje go wysoki stopień skuteczności działań rządu wszczynającego i kontrolującego proces ustawodawczy, istnienie zdyscyplinowanej większości parlamentarnej udzielającej poparcia inicjatywom i działaniom rządu oraz niewielka (malejąca) liczba przesileń (kryzysów) gabinetowych.

314