0234

Systemy polityczne współczesnego świata

i Izraelu (stosujących system proporcjonalny w wersji Sainte-Lague lub d’Hondta), najniższy zaś we Francji, na Jamajce, Mauritiusie, Barbados, Bahamach i w USA -gdzie przyjęto system większości bezwzględnej (Francja) lub względnej (pozostałe kraje). Do podobnych spostrzeżeń dochodzą badacze systemów wyborczych krajów afrykańskich i południowoamerykańskich. Podsumowując ustalenia doktryny, możemy stwierdzić, że najniższy stopień proporcjonalności zapewniają systemy większościowe i systemy umiarkowanie proporcjonalne (połączenie metody d'Hond-ta, możliwie najmniejszych okręgów wyborczych oraz kaluzuli zaporowej). Stopień najwyższy może zostać natomiast osiągnięty w przypadku połączenia formuły Ha-re’a (system największych reszt) lub czystej formuły Sainte-Lague (system największych średnich) z jednym okręgiem obejmującym cały kraj oraz z wyrównawczą dystrybucją mandatów. Tego typu systemy można nazwać radykalnie proporcjonalnymi.

Z rozmiarem deformacji woli wyborców związana jest inna zmienna: rozmiar nadreprezentacji najsilniejszej partii (różnica pomiędzy procentem uzyskanych mandatów i głosów). Z wyjątkiem systemów radykalnie proporcjonalnych (zob. tabela 5), partie najsilniejsze uzyskują na ogół więcej mandatów, niż wynikałoby to z proporcji zdobytych przez nie głosów. Jeżeli system partyjny jest sfragmentaryzowany, nie ma to większego znaczenia. W miarę spadku efetywnej liczby partii może dojść do sytuacji, w której partia uzyska bezwzględną większość mandatów, mimo że nie legitymuje się aż tak wysokim poparciem. Jest to sytuacja, która stała się regułą w Wielkiej Brytanii, lecz możemy się z nią zetknąć także w krajach, które stosują proporcjonalne systemy wyborcze (np. w Grecji czy w Hiszpanii). Ten rodzaj sztucznych w istocie większości parlamentarnych, które umożliwiają jednak utworzenie stabilnego rządu, A. Lijphart nazywa większościami „wypracowanymi” (manufactured. majorities).

Innym następstwem systemu wyborczego jest redukcja tzw. efektywnej liczby partii, polegająca na tym, że liczba partii reprezentowanych w parlamencie jest zawsze niższa niż liczba ugrupowań rywalizujących o głosy na arenie wyborczej, natomiast procent mandatów, jaki uzyskują partie najsilniejsze, jest wyższy niż procent zdobytych przez nie głosów. Można więc powiedzieć, że system wyborczy wpływa na kształt systemu partyjnego głównie poprzez utrudnianie lub ułatwianie dostępu na arenę parlamentarną nowym partiom, które są na ogół, przynajmniej na początku, dosyć słabe (choć niekiedy ugrupowania powstałe niedługo przed wyborami okazują się zdolne do zdobycia liczącego się poparcia, czego przykładem może być włoska Forza Italia w 1994 r. czy polska AWS w 1997 r.). Nie ma natomiast dowodu

230