0298

Systemy polityczne współczesnego świata

Prócz wspomnianej już włoskiej PCI, możemy wskazać na francuski Front Narodowy, austriacką Partię Wolności do 1999 r. czy skandynawskie Partie Postępu. Większość ugrupowań reprezentowanych w parlamentach państw demokratycznych posiada potencjał koalicyjny (dodajmy w tym miejscu, że po wyborach 1999 r. austriaccy Wolnościowcy weszli w skład gabinetu, a skandynawscy progresiści odnotowują pod koniec 2000 r. bardzo dobre wyniki w sondażach). Jednakże w okresie powojennym ukształtowały się pewne tradycje zawierania koalicji między poszczególnymi „rodzinami” partii. Tak np. podkreśla się niechęć partii socjalistycznych do współpracy z silnymi ugrupowaniami komunistycznymi, konserwatystów z socjalistami, chadecji z konserwatystami oraz liberałów z socjalistami. Częste są natomiast sojusze socjalistów i chadecji. Spostrzeżenia te są prawdziwe w odniesieniu do przeważającej części wspomnianego okresu. Tym niemniej w latach 90. pojawiają się symptomy zmiany. Są one widoczne w Irlandii, Włoszech, Holandii, Belgii, Finlandii, RFN i Austrii (piszemy o nich w końcowej części rozdziału). Jeśli dodamy do tego pojawienie się nowej jakości politycznej, którą we wschodniej części kontynentu stanowią ugrupowania postkomunistyczne, to być może nie będzie przesadą twierdzenie o jakościowej zmianie wzorców rywalizacji politycznej w Europie u progu XXI stulecia.

Potencjał koalicyjny poszczególnych ugrupowań zależy nie tylko od miejsca, które zajmują one w przestrzeni politycznej, ale także od charakteru rywalizacji. Jeśli jest ona dośrodkowa (partie starają się przybliżyć do centrum), liczba wariantów koalicyjnych może wzrastać. Rywalizacja odśrodkowa - którą cechuje przesuwanie się znaczących partii ku jej biegunom - wyklucza z koalicji nie tylko partie zajmujące pozycje skrajne (jak było to we Włoszech), ale również jedną z partii najsilniejszych (jak było to w latach 70. w Niemczech). Istotną rolę odgrywa również to, czy ugrupowanie najsilniejsze (choć nie dysponujące bezwzględną większością mandatów) odmawia zawarcia koalicji (jak dzieje się to w Szwecji, Norwegii oraz - do 1989 r. -w Irlandii), czy też na taką współpracę jest otwarte (chadecja we Włoszech). Strategia zamknięcia ogranicza możliwość zaistnienia wariantów koalicyjnych; jest jednak czynnikiem mobilizującym do integracji partie opozycyjne, zwłaszcza jeśli znajdują się one - jak we wspomnianych państwach skandynawskich - po tej samej stronie sceny politycznej.

Mówiąc o tradycjach rywalizacji politycznej, musimy uwzględnić także sposób zorganizowania lewicy i prawicy, które są głównymi stronami wyborczej konfrontacji. Na tle doświadczeń zachodnioeuropejskich można wyróżnić co najmniej cztery wzorce rywalizacji politycznej: walkę między dwiema silnymi partiami politycznymi reprezentującymi lewą i prawą stronę sceny politycznej (negatywną kooperację dwupar-

294