0286

Systemy polityczne współczesnego świata

Jak byta już o tym mowa, jednym z kryteriów demokratyzmu jest ustanowienie ograniczeń władzy wykonawczej. Prócz spełniających tę funkcję wyborów oraz możliwości uchwalenia rządowi wotum nieufności przez parlament możemy wymienić także możność usunięcia prezydenta w wyniku negatywnej oceny jego polityki sformułowanej przez kwalifikowaną większość parlamentarną (Słowacja, Łotwa) oraz -co stanowi rozwiązanie znacznie częstsze - odpowiedzialność prawną, jaką ponosi obieralna głowa państwa za czyn stanowiący sprzeniewierzenie się konstytucji lub ustawom. Mamy tu na myśli wspomnianą już w rozdziale II instytucję impeachment, polegającą na osądzeniu w specjalnym trybie głowy państwa, która swymi działaniami narusza obowiązujące prawo. Możliwość taką uwzględniają konstytucje licznych demokracji skonsolidowanych (np. USA, Finlandii, Portugalii, Grecji, Francji, Włoch, Irlandii czy Izraela) oraz konsolidujących się (np. państw Ameryki Łacińskiej, Polski, Czech, Słowacji czy Węgier). Jest ona przewidziana również w krajach zaliczanych przez nas do „szarej strefy”. Unikalne rozwiązanie zaprojektowano w Izraelu, gdzie podstawą usunięcia prezydenta z urzędu może być „niewłaściwe postępowanie” lub „brak kompetencji”, oraz w RPA, gdzie w grę wchodzi zarzut zachowania „w wysokim stopniu nieetycznego" (serious misconduct). Odpowiedzialność ponosi się bądź przed parlamentem (Irlandia, USA, państwa latynoamerykańskie, Turcja, Izrael, Indie, RPA, Litwa), bądź przed specjalnym trybunałem (Francja, Grecja, Portugalia, Polska), bądź przed Trybunałem Konstytucyjnym (Włochy, RFN, Węgry, Bułgaria, Słowenia), bądź wreszcie - przed wyborcami (Słowacja, Islandia). Impeachment stosowany jest rzadko (w USA doszło do próby postawienia prezydenta w stan oskarżenia trzykrotnie: dotyczyło to A. Jacksona, R. Nixona oraz B. Clintona). W latach 90. doszło natomiast do serii usunięć z urzędu prezydentów w Ameryce Łacińskiej. W 1992 r. - po raz pierwszy na tym kontynencie - skutecznie zastosowano impeachment wobec prezydenta Brazylii Fernando Collora de Mełlo. Rok później usunięty został ze stanowiska prezydenta Wenezueli Carlos Andres Perez. W 1998 r. uruchomiono (choć bezskutecznie) instytucję impeachment wobec prezydenta Kolumbii Ernesto Sampery. Dwukrotnie doszło do upadku prezydenta Paragwaju (Abdala Buca-ram w 1997 r. i Rauł Cubas Grau w 1999 r.). Zarzutami, które stały się podstawą wszczęcia procedury zmierzającej do usunięcia z urzędu prezydentów państw południowoamerykańskich, były korupcja (F. Collor, C. Perez, E. Sampera), „nadużycie władzy” (R. Cubas Grau) oraz choroba umysłowa (A. Bacaram). Fakty te komentowane są w doktrynie jako przejaw stabilizacji demokracji w tym regionie. Choć jest to być może ocena nazbyt optymistyczna, bez wątpienia są one świadectwem ustanawiania barier dla przeistaczania się konsolidujących się demokracji prezydencjal-nych w jednoosobowe dyktatury.

282