Systemy polityczne współczesnego świata
współrządzącymi. Poza tym w wielu przypadkach grupa interesu nie jest w stanie zagwarantować lojalności swej klienteli. Po trzecie, konsekwencją słabości tych „ciał pośredniczących” (grup interesu i struktur obywatelskich) jest stworzenie raczej bezpośredniego związku partii z wyborcami, a jak uczy doświadczenie wielu demokracji ustabilizowanych, kontrola nad tak zindywidualizowanym elektoratem jest bardzo trudna. Następstwem tego jest zjawisko, że partie polityczne starają się same kreować swą klientelę wyborczą, a nie wykorzystywać istniejące podziały i „pęknięcia” w społeczeństwie. Powstają więc koniunkturalne formy powiązań między partią a wyborcami, kreowane dzięki wykorzystaniu różnorodnych ofert programowych, niejednokrotnie bardzo niespójnych, eklektycznych i wręcz zaskakujących.
Wśród systemów partyjnych państw przechodzących transformację demokratyczną można wyróżnić dwie podstawowe kategorie: systemy partyjne o dwublokowej rywalizacji oraz systemy, dla których charakterystyczny jest układ wielobiegunowy.
Systemy partyjne, w których dominuje schemat dwubiegunowej rywalizacji (dwublokowej), opierają się na konfrontacji między zreformowanymi partiami neokomu-nistycznymi a nowymi ugrupowaniami, wywodzącymi się z tradycji antykomunistycznej opozycji. Mamy tu więc do czynienia z rywalizacyjnym układem o dwublokowym charakterze, który w pewien sposób przypomina stary zachodnioeuropejski mechanizm ideologicznej polaryzacji lewica - prawica. Poziom polaryzacji jest z reguły tak wysoki, że współpraca między partiami reprezentującymi przeciwne bloki jest wykluczona. Skłania to wielu badaczy do formułowania tezy o występowaniu wzorca ekstremalnej polaryzacji. Należałoby jednak dodać, że w warunkach bardzo ograniczonych różnic programowych występujących między blokami. Jeżeli nawet są akcentowane, to tylko na użytek elektoratu. Z reguły różnice stają się bardziej widoczne, gdy partie prezentują aksjologiczne uzasadnienie dla swoich ofert politycznych, dotyczących zwłaszcza kwestii ekonomicznych. W istocie rzeczy ta polaryzacja wynika z wciąż bardzo silnego konfliktu o charakterze historycznym, dotyczącego stosunku do przeszłości. Mechanizm tego typu występuje m.in. w Albanii, Bułgarii, na Litwie, w Polsce, Rumunii oraz na Węgrzech. W wypadku Albanii jest to konfrontacja między dwoma partiami politycznymi: Albańską Partią Socjalistyczną (PSSh), ugrupowaniem o neokomunistycznym charakterze, oraz Albańską Partią Demokratyczną (PDSh), oferującą liberalną i prozachodnią tożsamość polityczną. Pozostałe partie polityczne są bardzo małe i żadna z nich nie kontroluje więcej niż 8 mandatów. Między dużymi ugrupowaniami następuje dość regularna ałternacja władzy. PSSh zwyciężyła w wyborach w 1991 i 1997 r., zaś PDSh - w 1992 i 1996 r. Zwycięstwo jednej z tych partii oznacza zdobycie absolutnej większości w parlamencie, choć
196