0299

Władza wykonawcza

tyjną) konfrontację Silnej i zjednoczonej lewicy ze sfragmentaryzowanym i niespójnym b okiem prawicy, rywalizację silnej prawicy ze sfragmentaryzowanym i niespójnym blokiem lewicy oraz pozytywną kooperację między sfragmentaryzowaną lewicą i prawicą. W pierwszym przypadku, który reprezentują Wielka Brytania i Grecja, koalicje w ogóle nie są formowane. W drugim, charakterystycznym dla Szwecji i Norwegii, powstają wyłącznie koalicje prawicowe. W przypadku trzecim (Portugalia) tworzone są koalicje lewicowe. Sytuacja opisana w przypadku czwartym oznacza wyłączność gabinetów koalicyjnych o zmiennym (Holandia, Belgia) lub stałym (Szwajcaria, Finlandia i Chile w latach 90.) spektrum ideologicznym. Dodajmy, że w przypadku powoływania koalicji obejmujących większość partii (Finlandia) lub partie najsilniejsze (Szwajcaria, Chile, Boliwia w 1997 r., Peru, Wenezuela, Paragwaj), możliwości działania opozycji ulegają wyraźnemu ograniczeniu oraz zawęża się alternatywa stawiana przed wyborcami, co może prowadzić do kryzysu demokracji. Ocenę tę zdają się potwierdzać przykłady Peru, Wenezueli i Paragwaju.

Kolejną zmienną charakteryzującą formowanie koalicji jest to, kto bierze udział w przetargach wiodących do powołania gabinetu. Nie chodzi tu jednak o model konstytucyjny, ale o faktycznie przestrzegane i niekoniecznie pisane standardy polityczne, charakteryzujące proces decyzyjny. Idzie tu przede wszystkim o to, czyjego uczestnikami są wyłącznie liderzy partyjni (Niemcy, Austria, Szwecja), czy bierze w nim także udział - i to nie tylko jako symbol - głowa państwa (Hiszpania, Holandia, Włochy, Finlandia). Choć w praktyce decydujące znaczenie ma stanowisko liderów partyjnych, bywają sytuacje, w których głowa państwa aktywnie włącza się w proces przetargów koalicyjnych. Niekiedy jest to sugestia co do kształtu koalicji, jak interpretuje się w Holandii królewską decyzję o nominacji formatora (osoby prowadzącej negocjacje), a niekiedy decyzja przesądzająca o kształcie koalicji. Z taką sytuacją mieliśmy do czynienia w Finlandii w 1987 r., gdy prezydent Mauno Koivisto skłonił do zawarcia koalicji dwie opozycyjne wobec siebie partie, socjaldemokratów i konserwatystów, przyczyniając się w ten sposób do rozwiązania impasu politycznego. Również we Włoszech decyzja prezydenta o powołaniu premiera może przełamywać trudności w utworzeniu wielopartyjnej koalicji, co charakteryzowało zwłaszcza sytuację w latach 80. Generalnie można powiedzieć, że aktywność głowy państwa wzrasta w wypadku, gdy wybory parlamentarne potwierdzają względną równowagę sił, nie przynosząc zdecydowanego rozstrzygnięcia.

Proces formowania koalicji gabinetowej obejmuje bądź konsultacje odbywane przez głowę państwa (w Szwecji jest to przewodniczący parlamentu) z liderami frakcji parlamentarnych, bądź bezpośrednie przetargi między liderami, bądź połączenie obu

295