0306

Systemy polityczne współczesnego świata

minimalnie zwycięskiej (tzn. gdy wyjście z niej któregokolwiek ugrupowania pozbawia ją większości), partner dopełniający może wywalczyć spore ustępstwa. Tak np. w Irlandii w 1989 r., gdy Fianna Fail po raz pierwszy zdecydowała się na zawarcie koalicji (i to z partią, która dwukrotnie obniżyła swój stan posiadania w parlamencie), musiała pójść na poważne ustępstwa programowe i oddać dwa spośród 15 ministerstw. Jest to zresztą wyraz wspomnianej już tendencji wzrostu znaczenia partii małych, bez których utworzenie stabilnej koalicji staje się coraz trudniejsze. Tak właśnie należy widzieć rolę np. PSL bądź Unii Wolności w Polsce (o przykładach zachodnioeuropejskich była już mowa). Polityczna siła niektórych ugrupowań może się też wiązać się z „zewnętrznym" poparciem, jakiego udzielają one partiom rządzącym, nie wchodząc w skład gabinetu (taką rolę odgrywa na przykład katalońska Convergenciay Unio).

Ostatnim czynnikiem, który należy wziąć pod uwagę, jest charakter koalicji stanowiącej rezultat opisanego wyżej procesu decyzyjnego. Partie decydujące się na udział w koalicji mogą kierować się różnymi względami. W literaturze podkreśla się konieczność rozróżnienia partii dążących do realizacji swych wizji politycznych (po-licy seeking parties) od partii dążących głównie do udziału w rządzie (office seeking par-ties). Rozróżnienie to nie jest jednak ostre. Dążenie do realizacji własnych postulatów' programowych nie musi wiązać się koniecznie z wejściem do gabinetu; w grę wchodzi także tzw. poparcie zewnętrzne lub obsada pewnych stanowisk w systemie administracji publicznej. Motywy, którymi kierują się partie formułując swoje strategie koalicyjne, wydają się bardziej złożone. Prócz realizacji postulatów programowych i zaspokojenia władczych ambicji, w grę wchodzą także kalkulacje ewentualnych strat, jakie może przynieść udział w rządzie, który jest zmuszony do prowadzenia niepopularnej polityki, chęć zablokowania alternatywnej koalicji (strategia włoskiej chadecji od łat 60.), dążenie do przezwyciężenia impasu politycznego (utworzenie „wielkiej koalicji” w RFN w 1966 r. oraz w Grecji w 1989 r.), chęć przezwyciężenia głębokich podziałów socjopolitycznych (tworzenie analogicznych koalicji w Austrii, Szwajcarii czy w Holandii do połowy lat 60., w Chile po przekazaniu władzy przez A. Pinocheta oraz na Węgrzech w 1994 r.) czy też dążenie do stworzenia stabilnego gabinetu mimo znacznego poziomu fragmentaryzacji systemu partyjnego (Finlandia, Szwajcaria, Belgia). To, które z wymienionych względów przeważają, rzutuje zarówno na rozmiar, jak i na oblicze programowe i programową spójność koalicji gabinetowej.

Analiza praktyki tworzenia koalicji gabinetowych w rozwiniętych demokracjach w latach 90. upoważnia do sformułowania trzech wniosków. Po pierwsze, jeśli idzie

302